Zanieczyszczenie powietrza a depresja i zaburzenia psychiczne
Jeszcze do niedawna obawialiśmy się jedynie o nasze płuca, nerki i układ sercowo-naczyniowy. Tymczasem najnowsze badania i obserwacje jasno wskazują, że smog może być silnym czynnikiem zwiększającym ryzyko depresji i zaburzeń psychicznych. Może nawet skłaniać do samobójstw.
W dzisiejszym artykule:
- Zanieczyszczenie powietrza — badania wpływu smogu na zdrowie psychiczne
- Jakość powietrza w Polsce
- Polska na tle Europy
- Jak się bronić?
Zanieczyszczenie powietrza a depresja — badania wpływu smogu na zdrowie psychiczne
Jeszcze do niedawna większość badań nad smogiem i wpływem zanieczyszczenia środowiska dotyczyła głównie dolegliwości somatycznych. Dopiero w ostatnich dwóch dekadach lekarze i badacze zaczęli przyglądać się bliżej, jak czynniki środowiskowe przekładają się na zdrowie psychiczne. Wyniki przeprowadzonych do tej pory obserwacji nie są zadowalające.
Zanieczyszczenie powietrza jest silnym moderatorem zaburzeń typu:
- depresja,
- choroba afektywna dwubiegunowa,
- schizofrenia
- demencje wieku starczego takie jak choroba Parkinsona i Alzheimer.
Najbardziej destrukcyjny wpływ na centralny układ nerwowy mają pyły PM2,5. To mikrocząstki o średnicy poniżej 2,5 mikrometra. Ich źródłem są spaliny samochodowe, dym z kominów ogrzewanych węglem czarnym lub brunatnym. Istotnym źródłem są również elektrownie.
Jedne z pierwszych długoterminowych badań obejmujących lata 1999-2011 przeprowadzono w USA. Wykazały one, że długa ekspozycja na pył PM2,5 o stężeniu 21μg/m3 (mikrogramów na m3) powodowała wzrost zaburzeń psychicznych o 17% w stosunku do regionów, gdzie stężenie to wynosiło 5μg/m3.
Do podobnych wniosków doszli również badacze, którzy dokonali metaanalizy publikacji i badań pojawiających się na przestrzeni ostatnich lat i dotyczących wpływu zanieczyszczenia na ryzyko depresji. Potwierdzili oni liczne korelacje. Ryzyko choroby jest większe m.in. średnio o:
- 7% na każde 10 μg/m3 wzrostu PM2,5
- 4% na każde 10 μg/m3 wzrostu NO
- 6% na każde μg/m3 wzrostu NO.
Zanieczyszczenie powietrza a depresja — jak działa smog?
Trudno jeszcze ocenić, dlaczego stopień stężenia pyłów i szkodliwych gazów ma tak istotny wpływ na wzrost przypadków zachorowań i na cięższy ich przebieg. Obecnie teorii jest kilka.
Jedną z przyczyn jest pokonywanie przez mikrocząstki bariery dotarcia do mózgu. Z dużym prawdopodobieństwem przedostają się one krwiobiegiem do centralnego układu nerwowego. Tam mogą prowadzić do zaburzeń w stężeniu neuroprzekaźników głównie dopaminy i serotoniny. Ich niewłaściwy poziom jest jedną z głównych, biologicznych przyczyn depresji i zaburzeń psychicznych. Obecnie polscy naukowcy z Instytutów Psychologii i Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie badają, jakie części mózgu są uszkadzane smogiem.
Kolejna teoria zakłada, że zanieczyszczenie powietrza ma istotny wpływ na naszą rutynę i codzienne zachowania. Powoduje, że ograniczamy ruch na świeżym powietrzu. Częściej stawiamy na zamknięte obiekty sportowe typu siłownie czy sale fitness. Rzadziej spacerujemy. To z kolei prowadzi do obniżenia produkcji endorfin odpowiedzialnych za dobry nastrój.
Brak wystarczającej ekspozycji na słońce powoduje również niedobór witaminy D, która ma istotny wpływ na regulację emocjonalną.
Jakość powietrza w Polsce
Rodzaje zanieczyszczeń dzielimy na dwie podstawowe grupy: naturalne i sztuczne. Do pierwszych należą m.in. pyły wulkaniczne, dym powstający przy pożarach terenów zielonych typu lasy i łąki, a także pyłki kwiatów — zwłaszcza roślin uznanych za silnie alergogenne. Pierwszy z wymienionych elementów w zasadzie nie występuje w naszej szerokości geograficznej. Również pożary terenów naturalnych są rzadkością. Pyłki kwiatów są problemem głównie w okresie wiosennym.
Tymczasem stan powietrza w Polsce jest alarmujący.
Do głównych źródeł zanieczyszczeń zaliczamy:
- nieekologiczne formy ogrzewania gospodarstw domowych i przedsiębiorstw,
- spaliny ze środków komunikacji zarówno indywidualnej, jaki i masowej,
- przemysł — w szczególności hutniczy, górniczy i nawozów sztucznych,
- elektrownie.
Od lat najtrudniejsza sytuacja jest na Górnym Śląsku oraz w Małopolsce. Do bardziej zanieczyszczonych rejonów zalicza się także województwo łódzkie i aglomeracja warszawska. Wśród miast, gdzie oddycha się najtrudniej, są m.in.: Kraków, Nowy Sącz, Żywiec, Sucha Beskidzka. Ma na to wpływ ich lokalizacja. Obniżony teren otoczonym większymi wzniesieniami sprzyja utrzymywaniu się smogu i niebezpiecznych pyłów bezpośrednio nad zabudowaniami.
Szczęście mają natomiast mieszkańcy miejscowości nadmorskich oraz regionu warmińsko-mazowieckiego. Tam powietrze jest najczystsze.
Polska na tle Europy
Cóż…
Wypadamy niestety źle.
Polska należy do jednych z najbardziej zanieczyszczonych krajów na kontynencie. Największe stężenie substancji niebezpiecznych obserwujemy w okresie wczesnowiosennym. Jest to spowodowane kumulacją emisji gazów głównie z gospodarstw domowych. Nadal głównym źródłem ciepła w Polsce jest bowiem węgiel. Wykorzystujemy aż 87% tego surowca spalanego w całej Europie. To musi “procentować”.
Jak się chronić?
W dużej mierze wiele zależy od działań państwa oraz władz poszczególnych regionów i miast. Istotne jest tworzenie w dużych aglomeracjach terenów zielonych oraz wydzielanie ich ze strefy ruchu samochodowego. Ograniczy to nie tylko spaliny, ale także hałas, który również jest czynnikiem niezwykle stresogennym.
Kolejnym krokiem jest natychmiastowe ograniczenie emisji spalin, pyłów i gazów. Skoro udało się to w większości krajów europejskich, powinno funkcjonować także u nas.
Co my możemy zrobić tu i teraz?
Jechać na majówkę…
Krótkotrwałe wypady za miasto i spędzanie czasu na łonie natury pozwalają na chwilę odciąć się od wpływu negatywnych czynników środowiskowych. Te dni są też idealnym momentem na „podładowanie baterii”, odreagowanie i wyciszenie emocji. Krótki odpoczynek to redukcja poziomu stresu, który jest jedną z głównych, psychologicznych przyczyn depresji, leków i innych zaburzeń psychicznych.
Jedziesz?
