Zaburzenia psychiczne to częste choroby współistniejące z cukrzycą. Ryzyko wystąpienia depresji jest u diabetyków nawet dwukrotnie wyższe niż w ogóle populacji. Często mierzą się oni też z lękiem, fobią, a także zespołem stresu pourazowego. Występowanie zaburzeń odżywiania jest w przypadku tych pacjentów częstsze niż u zdrowych osób. Z czego wynika tak duże obciążenie psychiczne?
W dzisiejszym artykule dowiesz się o powiązaniach cukrzycy m.in. z:
- depresją,
- stanami lękowymi,
- zaburzeniami odżywiania.
Spróbujemy też nakreślić wskazówki, jak można zmniejszyć strach i obawy zwłaszcza w grupie dzieci i młodzieży dotkniętych cukrzycą typu I.
Depresja w cukrzycy
Tej korelacji poświęcono do tej pory najwięcej uwagi. Wyniki wszystkich badań jasno wskazują, że spadek nastroju często jest wiernym kompanem cukrzycy. Dotyka ona średnio 10% diabetyków. Niektóre badania jednak wskazują, że może dotyczyć nawet 30% chorych. Tymczasem według WHO w ogóle populacji ten wskaźnik wynosi ok. 3,8%.
Obniżony nastrój jest efektem życia w ciągłym lęku o zdrowie. Jego źródłem jest także niskie poczucie własnej wartości oraz przeświadczenie o utracie kontroli nad życiem zdominowanym po diagnozie przez chorobę.
Lista źródeł depresji jest bardzo długa. Każdy przypadek jest inny, a zaburzenie u cukrzyka może wywołać jedno zdarzenie, nawet jeśli wcześniej pogodził się z chorobą. Dotyczy to w szczególności dzieci i nastolatków. Ci drudzy w okresie dojrzewania są bardziej wyczuleni i potrzebują akceptacji rówieśniczej. Słowa krytyki lub lęk przed odrzuceniem mogą rozpocząć proces prowadzący do problemów psychicznych.
Niezwykle istotny jest fakt, że występowanie depresji znacznie zaburza leczenie i zmniejsza jego efektywność. Diabetycy z obniżonym nastrojem nawet 5-krotnie częściej zgłaszają występowanie dolegliwości somatycznych. Ponadto częściej też nie przestrzegają zaleceń lekarza prowadzącego. Ma to wpływ na ich samopoczucie i wzrost ryzyka komplikacji zdrowotnych.
Co więcej, depresja nie jest jedynie skutkiem choroby.
Czasem bywa też jej źródłem. Zwiększa bowiem ryzyko problemów metabolicznych i zahamowania produkcji insuliny.
Różne rodzaje stanów lękowych u osób chorujących na cukrzycę
Objawy lęku mogą dotyczyć nawet 20% diabetyków, gdy tymczasem w ogóle populacji odsetek ten wynosi zaledwie 8%. Chorzy boją się przede wszystkim hipoglikemii. To z kolei wywołuje silny lęk przy każdym kontrolnym badaniu, których cukrzycy wykonują kilka razy dziennie. Zwiększone zagrożenie hipoglikemią istnieje także przy wysiłku fizycznym. Ten z kolei wpisany jest w terapię. Trening jest konieczny dla utrzymania parametrów zdrowia, a także właściwej wagi. Jednak każde ćwiczenia musi być poprzedzone badaniem stężenia glukozy. Gdy wyniki są nieodpowiednie, trening trzeba przełożyć. To frustruje!
Strach wywołuje także zagrożenie późniejszymi powikłaniami cukrzycy. Nieleczona lub nieprawidłowo leczona choroba prowadzi m.in. do uszkodzeń nerek, utraty wzroku, problemów sercowo-naczyniowych, zespołu stopy cukrzycowej. Diabetycy mierzą się też z trudno gojącymi się ranami, które również wymagają dodatkowych zabiegów pielęgnacyjnych.
Strach więc jest uzasadniony.
Cukrzycy cierpią jeszcze na inne lęki, bardziej ukryte, subiektywne, które nie mają źródeł w problemach fizjologicznych. Dlatego tak łatwo je przeoczyć. Wielu z nich — zwłaszcza dzieci i nastolatków — czasem wręcz panicznie boi się stygmatyzacji i odtrącenia przez rówieśników. Czas dojrzewania to moment, w którym koledzy i koleżanki odgrywają istotną w życiu młodego człowieka. Są punktem odniesienia, narzędziem kształtowania obrazu rzeczywistości i swojej tożsamości. Lęk przed brakiem akceptacji z ich strony skutkować ukrywaniem choroby. To niesie ze sobą poważne konsekwencje. Może bowiem prowadzić do zaniedbywania procesu leczenia:
- pomijania dawek insuliny w sytuacjach, gdy nie ma odosobnionego miejsca na jej przyjęcie,
- brakiem regularnych badań stężenia glukozy,
- rezygnacji z aktywności fizycznej, gdy w danej grupie jest ona “niemodna”,
- uczestniczenia w treningach bez wcześniejszego badania poziomu cukru,
- nieprzestrzegania diety.
Osobom z cukrzycą towarzyszy też wstyd i niskie poczucie własnej wartości. Czują się odpowiedzialni za swoją chorobę, a także za złe wyniki badań w trakcie leczenia. Tymczasem na wysokie stężenie glukozy mają wpływ inne czynnik takiei jak stres, wysiłek umysłowy czy chociażby niedospanie. Mimo że wielu chorych zdaje sobie z tego sprawę, niektórym nie udaje się pozbyć poczucia winy. Czasem może prowadzić to do ukrywania lub fałszowania wyników badań – także przed lekarzem, co ma ogromny wpływ na dobór właściwego procesu leczenia i efektywność terapii.
Zaburzenia odżywiania w cukrzycy
To kolejny problem, który w ostatnich latach zaczyna się pogłębiać. Badania pokazują, że zaburzenia odżywiania u diabetyków występują ponad dwukrotnie częściej niż u zdrowych ludzi w tych samych grupach wiekowych.
Zjawisko to dotyczy głównie nastolatek i młodych kobiet. Problem pogłębia fakt, że przyjmowanie insuliny jest często skorelowane ze wzrostem masy ciała. Zazwyczaj waga utrzymuje się w wyznaczonych normach, jednak odbiega od dzisiejszego wizerunku propagowanego przez mass media i powielanego przez młodych. Nic więc dziwnego, że prowadzi to do błędnego obrazu własnego ciała oraz sięgania do restrykcyjnych diet, głodówek, wymiotów, czy po leki przeczyszczające. Anoreksja i bulimia, które wymieniane są najczęściej, dotykają nawet 14% młodych dziewcząt zmagających się z cukrzycą.
Poza klasycznymi formami zaburzeń u diabetyków pojawia się też niezwykle groźnie zjawisko — diabulimii. Dla wyjaśnienia — nie jest to termin medyczny ani też klasyfikacja choroby. To pewien rodzaj zachowania, który przejawiają głównie młodzi ludzie. Polega na zmniejszaniu lub pomijaniu dawek insuliny, co może prowadzić do utraty masy ciała.
Jak zmniejszać ryzyko zaburzeń psychicznych u diabetyków?
Odczarować cukrzycę!
Psychoedukacja w tym zakresie może być istotnym narzędziem w budowaniu świadomości samych chorych i wzmacnianiu ich obrazu samego siebie we własnych oczach. Wysokie poczucie własnej wartości, przeświadczenie o kontroli choroby, a przede wszystkim nadzieja na satysfakcjonujące życie to elementy podstawowe w minimalizowaniu ryzyka zaburzeń psychicznych.
W przypadku dzieci i nastolatków ważną rolę przyjmuje też rodzina. Powinna ona dostosować się do rytmu życia chorego — w miarę możliwości przejść na ich dietę, która jest zbilansowana i zdrowa. Włączenie się w aktywność fizyczną pozwala budować więzi rodzinne. Jednocześnie motywuje młodych ludzi do utrzymania regularności ćwiczeń.
To także najbliżsi powinni wzmacniać poczucie wartości chorego. Pokazując mu jego osiągnięcia, siłę charakteru, można ugruntować wiarę, że życie z cukrzycą naprawdę jest możliwe.
Edukacją trzeba objąć także ogół społeczeństwa. Wiedza o tym, jak wielkie znaczenie mają kontrole glukozy i iniekcje insuliny może zminimalizować częstotliwość niestosownych komentarzy w środowisku.
Osoby chore tymczasem powinny próbować „wyjść z ukrycia”. Trzymanie cukrzycy w tajemnicy może poważnie wpłynąć na proces leczenia. Im więcej osób z najbliższego otoczenia wie o chorobie, tym pacjenci są bezpieczniejsi.
Psychoedukacja to jedna strona medalu.
Drugą jest leczenie zaburzeń, które już się pojawiły. Tych pod żadnym pozorem nie wolno ignorować. Warto rozmawiać z lekarzem prowadzącym o wszelkich zmianach zachowania chorego, nagłej utracie wagi, częstej irytacji lub też izolacji od znajomych. Może wówczas pojawi się potrzeba włączenia psychoterapii, a w ostateczności farmakoterapii zaburzeń psychicznych. Jednak takie decyzje podejmuje już lekarz po konsultacji z zespołem terapeutycznym.
Fundacja Nie Widać Po Mnie z programem edukacji dla diabetyków z cukrzycą typu 1 i ich rodzin
”Psychoedukacja dzieci z cukrzycą typu I oraz ich rodzin” to kolejne przedsięwzięcie realizowane przez Fundację NWPM. To inicjatywa, w której przybliżamy trudny temat wyzwań i zaburzeń psychicznych u nieletnich diabetyków. Specjaliści — psycholodzy i psychoterapeuci przygotowali szereg materiałów dotyczących m.in.
- zrozumienia cukrzycy,
- istoty dostosowania stylu życia do wymagań choroby,
- roli rodziny w procesie leczenia,
- budowania silnego poczucia własnej wartości i przejęcia kontroli nad chorobą.
Wkrótce na naszej stronie dostępny będzie cykl e-booków i podcastów — wywiadów ze specjalistami, którzy przybliżą wielopłaszczyznowość wyzwań stojących przed młodymi diabetykami oraz ich rodzinami. Zachęcamy do regularnego odwiedzania.
Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego.
ŹRÓDŁA
- Dziemidok P, Makara-Studzińska M, Jarosz M J. Cukrzyca i depresja: połączenie chorób cywilizacyjnych i cywilizacyjnych to coś więcej niż tylko dodanie problemu – przegląd literatury. Ann Agric Environ Med. 2011;18(2):318-322. https://www.aaem.pl/Diabetes-and-depression-a-combination-of-civilization-and-life-style-diseases-is,71707,0,2.html
- Ryan J. Anderson , Kenneth E. Freedland , Ray E. Clouse , Patrick J. Lustman; Częstość występowania współistniejącej depresji u dorosłych chorych na cukrzycę :Metaanaliza. Opieka Diabetologiczna 1 czerwca 2001; 24 (6): 1069–1078. https://doi.org/10.2337/diacare.24.6.1069
- Madeleine Benton, Bryan Cleal, Mathew Prina, Jeni Baykoca, Ingrid Willaing, Hermione Price, Khalida Ismail, Prevalence of mental disorders in people living with type 1 diabetes: A systematic literature review and meta-analysis, General Hospital Psychiatry, Volume 80, 2023,Pages 1-16, ISSN 0163-8343, https://doi.org/10.1016/j.genhosppsych.2022.11.004. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S016383432200130X)
- Jones JM, Lawson ML, Daneman D, Olmsted MP, Rodin G. Eating disorders in adolescent females with and without type 1 diabetes: cross sectional study. BMJ. 2000 Jun 10;320(7249):1563-6. PMID: 10845962; PMCID: PMC27398.
- https://centrumzaburzenodzywiania.pl/strefaspecjalisty/dietetyk-mowi-zaburzenia-odzywiania-w-przebiegu-cukrzycy-typu-i/
