Autyzm a depresja i inne zaburzenia współistniejące u dzieci i dorosłych

1-7 grudnia 2023 Europejski Tydzień Autyzmu

Objawy charakterystyczne dla zaburzeń ze spektrum autyzmu są niezwykle obciążające. Przez wiele lat nie pozostawiały miejsca na dodatkową analizę innych zaburzeń psychicznych jako chorób współistniejących przy ASD czy w zespole Aspergera. Ostatnio jednak specjaliści zaczęli bliżej przyglądać się tym korelacjom. Okazało się m.in. że ryzyko depresji w przypadku osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu jest aż 4-krotnie wyższe niż w ogóle populacji. Pacjentom częściej towarzyszą też lęki, fobie, tiki, a także ADHD, schizofrenia czy borderline.

W dzisiejszym artykule:

• Autyzm — specyfika i różnorodność
• Bariery w ocenie korelacji z innymi zaburzeniami psychicznymi
• Ryzyko zaburzeń psychicznych u osób dotkniętych zaburzeniem ze spektrum autyzmu lub w zespole Aspergera

 

Specyfika zaburzeń ze spektrum autyzmu

 

Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym o niezwykle różnorodnym przebiegu. Jego podstawą w każdym przypadku są problemy w komunikacji i adaptacji do środowiska. To przekłada się na ograniczone możliwości funkcjonowania. Jednak jest to zaburzenie o nieznanej jeszcze dokładnie etiologii, a także niezwykle zróżnicowane. W nowej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-11 wyróżnia się 6 stopni zachwiania rozwoju emocjonalnego i funkcjonalnego:

• bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka;
• z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka;
• bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z zaburzonym językiem funkcjonalnym;
• z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z zaburzeniem języka funkcjonalnego;
• bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego;
• z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego.

Klasyfikacja oddziela ponadto jeszcze dwa określenia:

• inne zaburzenia ze spektrum autyzmu
• zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreślone.

 

Trudności w prawidłowej diagnozie zaburzeń współistniejących u pacjentów z autyzmem

To zróżnicowanie utrudnia klinicystom prawidłową diagnostykę. Powoduje, że objawy innych zaburzeń psychicznych typu depresja, ADHD, zachowania obsesyjno-kompulsywne itp. łatwo pozostają niezauważone lub źle zinterpretowane. Doskonałym przykładem może być brak koncentracji i nieumiejętność skupienia się na jednej czynności. Trudno ocenić, na ile jest to objaw ASD, a na ile już powinno zostać zdiagnozowane jako ADHD.

Barierą we właściwej ocenie stanu pacjenta z zaburzeniem ze spektrum autyzmu są także ograniczone możliwości komunikacji. Dotyczy to osób z autyzmem zwanym potocznie niskofunkcjonującym. W tym przypadku wejście w interakcje często jest niemal niemożliwe. Współchorobowość ocenia się wówczas na podstawie obserwacji przez bliskich lub długofalowo przez specjalistę.

U wielu dzieci autystycznych występują również problemy ze słuchem, wzrokiem, a także motoryką. To utrudnia analizę ich stanu i postawienie właściwej diagnozy.

Ze względu na te czynniki klinicyści są bardzo ostrożni w wyciąganiu wniosków. Niezaprzeczalnie jednak ostatnie badania jasno wskazują na występowanie zespołów psychopatologicznych przy zaburzeniach ze spektrum autyzmu.

 

Ryzyko współchorobowości — autyzm a depresja i inne zaburzenia psychiczne

 

Ocenia się, że nawet u 70% pacjentów mogą wystąpić zaburzenia współistniejące, a u 40% może być to więcej niż jedno. Najczęściej autyzmowi towarzyszą:

• zaburzenia zachowania – 44% badanych
• zaburzenia lękowe – 42% badanych
• tiki – 26%.

Niektórzy specjaliści wskazują także istnienie silnej korelacji pomiędzy autyzmem a depresją, zaburzeniami odżywiania, ADHD, schizofrenią, a także chorobą afektywną dwubiegunową.

 

Autyzm a depresja

Ryzyko depresji w tej grupie pacjentów jest  aż 4-krotnie wyższe niż w populacji ogólnej. Co więcej, jest to ono silnie powiązane z wiekiem pacjenta. Depresja objawia się u ok. 7,7% dzieci poniżej 18 roku życia cierpiących na autyzm. Niektóre badania wskazują, że odsetek ten sięga jednak 10-15%. Nie odbiega to znacząco od ogółu populacji w tej grupie wiekowej. Według WHO jedna osoba na 7 w wieku 10-19 lat zmaga się z obniżeniem nastroju. Stanowi to ok. 13% zdrowych nastolatków.

Tymczasem współczynnik depresji w ciągu całego życia u dorosłych z ASD waha się od 50% do 77%. Jednocześnie obniżony nastrój może mieć u nich bardziej nietypowy przebieg. Obok prototypowych objawów nasileniu ulegają czasem niespecyficzne zachowania takie jak:

• wzrost agresji,
• nasilenie samookaleczeń.
• zachowania regresywne,
• większa drażliwość,
• spadek samoopieki.

Badacze są na razie bardzo ostrożni w wysuwaniu wniosków na temat źródeł tak dużych dysproporcji pomiędzy autyzmem a depresją wśród dzieci i młodzieży a u dorosłych. Wiadomo jednak, że jej wystąpienie niesie ze sobą szereg konsekwencji.

Jedną z najpoważniejszych jest zaostrzenie upośledzenia związanego z autyzmem, a także utrata nabytych wcześniej umiejętności. Tym samym pacjenci, nawet jeśli wcześniej mogli stosunkowo samodzielnie funkcjonować, stają się całkowicie zależni od opiekunów. Oznacza to obniżenie jakości zarówno ich życia, jak i funkcjonowania ich najbliższych. U osób ze zdiagnozowanym autyzmem i depresją jako chorobą współistniejącą znacznie rośnie ryzyko zdarzeń suicydalnych w stosunku do ogółu populacji.

Kolejną konsekwencją jest także pogorszenie stanu zdrowia pacjentów. Z jednej strony sama depresja potrafi objawiać się poprzez problemy somatyczne takie jak nerwobóle, dolegliwości żołądkowe, jelitowe itp. Z drugiej natomiast w głębokiej fazie wymaga farmakoterapii. To może stanowić dodatkowe obciążenie dla układu trawiennego.

Dobiega właśnie końca kolejny Europejski Tydzień Autyzmu. Od 1992 r. w dniach 1 – 7 grudnia podejmowane są inicjatywy, których celem jest przybliżenie wyzwań i problemów, z jakimi mierzą się osoby autystyczne. Warto przyjrzeć się im bliżej. Wiedza ta nic nie kosztuje, a znacząco może przyczynić się do poprawy naszego wspólnego życia.

Źródła:

1. Colvert E, Simonoff E, Capp SJ, Ronald A, Bolton P, Happé F. Autism Spectrum Disorder and Mental Health Problems: Patterns of Difficulties and Longitudinal Trajectories in a Population-Based Twin Sample. J Autism Dev Disord. 2022 Mar;52(3):1077-1091. doi: 10.1007/s10803-021-05006-8. Epub 2021 Apr 17. PMID: 33864558; PMCID: PMC8854265.
2. Kim, JA, Szatmari, P., Bryson, SE, Streiner, DL i Wilson, FJ (2000). Częstość występowania lęków i problemów nastroju wśród dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera. Autyzm , 4 (2), 117-132. https://doi.org/10.1177/1362361300004002002
3. Mattila ML, Hurtig T, Haapsamo H, Jussila K, Kuusikko-Gauffin S, Kielinen M, Linna SL, Ebeling H, Bloigu R, Joskitt L, Pauls DL, Moilanen I. Comorbid psychiatric disorders associated with Asperger syndrome/high-functioning autism: a community- and clinic-based study. J Autism Dev Disord. 2010 Sep;40(9):1080-93. doi: 10.1007/s10803-010-0958-2. PMID: 20177765.
4. Pezzimenti F, Han GT, Vasa RA, Gotham K. Depression in Youth with Autism Spectrum Disorder. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2019 Jul;28(3):397-409. doi: 10.1016/j.chc.2019.02.009. Epub 2019 Apr 4. PMID: 31076116; PMCID: PMC6512853.
5. Rosenberg RE, Kaufmann WE, Law JK, Law PA. Parent report of community psychiatric comorbid diagnoses in autism spectrum disorders. Autism Res Treat. 2011;2011:405849. doi: 10.1155/2011/405849. Epub 2011 Aug 18. PMID: 22937248; PMCID: PMC3420588.
6. Winczura B., Zaburzenia współwystępujące z autyzmem – uwarunkowania rozwojowe, symptomy kliniczne i dylematy diagnostyczne, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Pedagogiki,https://www.academia.edu/38695592/Zaburzenia_wsp%C3%B3%C5%82wyst%C4%99puj%C4%85ce_z_autyzmem_-_uwarunkowania_rozwojowe_symptomy_kliniczne_i_dylematy_diagnostyczne
7. https://www.heydoc.pl/spektrum-autyzmu-objawy-test-zaburzenia-za-spektrum-autyzmu/