To mit, że stres dotyczy jedynie osób pracujących. Jedynie mówi się o nim najczęściej. Lęku doświadczają wszystkie grupy wiekowe — w tym także seniorzy, którzy mierzą się z niepokojem znacznie częściej, niż mogłoby się wydawać. Tymczasem długo utrzymujący się stres może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych takich jak depresja, fobie, nerwice i stany lękowe. Czego boją się seniorzy?
W dzisiejszym artykule:
- Inne oblicze stresu
- Czynniki sytuacyjne — traumatyczne przeżycia
- Spadek sprawności fizycznej i umysłowej
- Zmiana sytuacji finansowej — poważne źródło stresu
- Poczucie osamotnienia — przyczyna strachu i depresji
- Nuda — dlaczego nadmiar czasu jest stresogenny
- Żyjemy dłużej, warto żyć lepiej — Program “Psychoedukacja osób starszych” Fundacji NWPM
Inne oblicze stresu seniora
Ludzie w wieku produkcyjnym żyją w ciągłym biegu, biorą udział “w wyścigu szczurów” – czasem wbrew sobie. Walczą o stabilizację finansową swoją i swojej rodziny. Im często wydaje się, że na emeryturze będą mogli odpocząć.
Tymczasem rzeczywistość jest zupełnie inna.
Wielu seniorów doświadcza na co dzień niezwykle silnych stresorów. Jednak zmienia się ich charakter w stosunku do czynników, które dominują u młodszego pokolenia. Zdecydowanie większą rolę odkrywają traumatyczne przeżycia, a także elementy środowiskowe. Nie bez znaczenia jest także proces starzenia się oraz świadomość jego nieuchronności.
Jednak… żyjemy coraz dłużej. Obecnie w Polsce jest ok. 2600 stulatków. Warto więc zadbać o to, by żyło im się lepiej.
Ważna jest świadomość tego, czym martwią się starsze osoby, co budzi w nich lęk i co jest źródłem istotnych zaburzeń psychicznych takich jak depresja. Wtedy łatwiej będzie im przeciwdziałać.
Czynniki sytuacyjne — traumy jako istotny faktor silnego stresu w wieku podeszłym
Zgodnie ze współczynnikiem Skali Oceny Społecznego Reagowania (zwanej Skalą Stresu) opracowanej w 1967 r. przez dwóch psychiatrów Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a najbardziej stresującym wydarzeniem jest śmierć współmałżonka, która otrzymała 100 punktów (maksymalną ilość).
Wszystkie te trzy elementy w sposób szczególny i znacznie częściej dotykają właśnie seniorów. To z kolei generuje większe prawdopodobieństwo przewlekłego stresu po przeżytej traumie niż w przypadku ludzi młodszych.
Przedłużający się stan przygnębienia i lęku o samotną przyszłość oraz brak umiejętności radzenia sobie z emocjami są prostą drogą do depresji, która dotyka coraz więcej osób starszych.
Spadek sprawności fizycznej i umysłowej
Jesień życia nieuchronnie daje o sobie znać. Proces starzenia się organizmu rozpoczyna się od ok. 35 rż. Początkowo zmiany są niezauważalne — bardziej zewnętrzne typu drobne zmarszczki mimiczne. Jednak wraz z upływem czasu tempo obniżania się sprawności fizycznej i możliwości intelektualnych przyspiesza.
Pojawiają się problemy ze wzrokiem i słuchem, później także z kondycją i ruchomością stawów. Te pierwsze sygnały, że organizm wchodzi w fazę jesieni życia, potrafią działać silnie stresująco.
U kobiet istotnym momentem jest okres okołomenopauzalny. Wielu naukowców jest zgodnych, że w tym czasie są one szczególnie narażone na stres, a sama utrata cyklu jest dla nich silnym bodźcem do obniżonego nastroju. Mogą go potęgować jeszcze złe doświadczenia, brak umiejętności radzenia sobie z chwiejnością emocjonalną charakterystyczną dla przekwitania. Ważne jest także złe postrzeganie menopauzy (głównie jako utraty kobiecości). Nie bez znaczenia są także zmiany na poziomie biologicznym. Spadek poziomu estrogenów może mieć istotny wpływ na układ limbiczny. Niektórzy badacze np. J.G. Green uważają, że prowadzi to do zmniejszenia zdolności radzenia sobie z emocjami.
Depresja będąca często konsekwencję dystresu towarzyszy aż 51% osób chorych na demencję typu Parkinson, dotyczy także 11% przypadków Alzheimera.
Zespół zachodzącego słońca — wieczorne natężenie stresu seniora
Pod tym pojęciem kryją się nietypowe zachowania, które objawiają się u osób starszych popołudniami i wieczorami. Dolegliwości te wykazują silną korelację z chorobami otępiennymi typu Alzheimer i Parkinson. Badacze wskazują, że mogą one występować nawet u 20-40% osób cierpiących na różne formy demencji. Zjawisko to może jednak dotyczyć także seniorów zdrowych, a jego przyczyny nie są jeszcze znane.
Zespół zachodzącego słońca objawia się gwałtowną zmianą zachowania osoby starszej, która często zaskakuje jej opiekunów. Pojawiają się m.in.
- zwiększony stres i strach,
- nadpobudliwość — w tym także ruchowa,
- agresja wobec opiekunów lub zachowania autoagresywne,
- duża chwiejność nastroju,
- omamy wzrokowe,
- trudności w rozpoznawaniu nawet bliskich osób,
- dezorientacja,
- bezsenność lub zaburzenie rytmu snu.
Zmiana sytuacji finansowej — poważne źródło stresu
Według wspomnianej wcześniej Skali Oceny Społecznego Reagowania przejście na emeryturę jako czynnik stresowy zdobyło aż 45 punktów, a zmiana statusu finansowego — która jest naturalnie związana z tym wydarzeniem — uzyskała 38 punktów. Na liście znalazło się również obniżenie standardu i poziomu życia z 25 punktami.
Wszystkie te elementy bezpośrednio dotyczą osób starszych. Nagły spadek wpływów finansowych związany z przejściem na świadczenia emerytalne budzi lęk i obawy przed przyszłością i możliwościami.
Według danych GUS średnia wysokość emerytury brutto w 2021 r. wypłacanej przez ZUS wynosiła 2 554,59 zł, w 2022 r. było to 2869,02 zł. W 2023 przewidziany jest wzrost do 3304 zł. Dla porównania — minimalna płaca brutto kształtuje się obecnie na poziomie 3490,00 zł, a średnia w sektorze przedsiębiorstw wzrosła do 7508,34 zł.
Strach seniorów budzą nie tylko niższe zarobki, ale także większe wydatki. Zmienia się też ich charakter. To już nie tylko comiesięczne koszty utrzymania domu, zużycie prądu czy gazu, to nie tylko codzienne zakupy spożywcze. Rosną wydatki na leki oraz opiekę zdrowotną, czasem także na rehabilitację i profesjonalną pomoc opiekunek medycznych. To powoduje dystres, strach o przyszłość i niepokój o kolejny dzień.
Poczucie osamotnienia — źródło stresu i depresji
Znów odniesiemy się do Skali Stresu.
Syndrom pustego gniazda związany z opuszczeniem przez dzieci domu rodzinnego uzyskał 29 punktów.
Osoby starsze w szczególności odczuwają lęk przed samotnością. Tymczasem doskwiera ona im w sposób szczególny. Domy wielopokoleniowe należą już do rzadkości, a dorosłe dzieci nie tylko zmieniają ulicę, czasem także miasto, a nawet kraj zamieszkania.
Jednak poczucie osamotnienia rodzi się nie tylko z rozstania z potomkami.
Jest także efektem izolacji osób w starszym wieku od rówieśników. Powodem tego często są problemy i dolegliwości fizyczne, nawracający lub przewlekły ból, który zniechęca seniorów do aktywności i kontaktów towarzyskich.
Jest to jednak błędne koło.
Brak relacji — nawet z rówieśnikami — potęguje samotność i przykuwa uwagę do dolegliwości, zamiast jej od nich odciągać.
Nuda — dlaczego nadmiar czasu jest stresogenny
W okresie aktywności zawodowej osoby pracujące przygotowują się na ewentualne zmiany finansowe.
Jednak zupełnie zaniedbują inne płaszczyzny.
Życie w ciągłym biegu, z nowymi wyzwaniami, w pędzie za coraz lepszymi zarobkami sprawia, że przez 40 lat dorosłości nie mają czasu na hobby, odnalezienie siebie i swoich pasji.
Przyświeca im wizja emerytury, na której odpoczną.
Jednak bierny odpoczynek może trwać najwyżej kilka dni.
Później wieje nudą.
Tymczasem nadmiar bezproduktywnie spędzonego czasu prowadzi do skupiania się na negatywach, na dolegliwościach, na ciemnych stronach jesieni życia. Rodzi lęk. Budzi też subiektywne przeświadczenie bycia niepotrzebnym. To wpływa na poczucie własnej wartości, spadek nastroju i w konsekwencji — może prowadzić do depresji.
Nuda jest również jednym z czynników otwierających bramkę kontrolną bólu. Wpływa więc na siłę odczuwania dolegliwości. Te z kolei potęgują lęk przed kolejnym dniem i jesienią życia.
Dlatego warto mieć zajęcie. Każdy rodzaj hobby, a zwłaszcza aktywność fizyczna osób po 60 rż jest wskazana dla utrzymania nie tylko sprawności fizycznej. Jest też ważnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego.
Żyjemy dłużej, warto więc żyć lepiej — Program Psychoedukacji osób starszych Fundacji NWPM
Jesień życia wcale nie musi być przepełniona strachem i lękiem o przyszłość. Może być pogodna i, spokojna. Może być okresem idealnym do rozwijania pasji, czasem spotkań ze znajomymi i radości z wolnych chwil. Temu m.in. poświęcony został program Psychoedukacji Osób Starszych, który od grudnia 2022 r. realizuje Fundacja NWPM.
Informacje na temat stresu seniora, jego źródeł, a także sposobów na radzenie sobie z nim znajdziesz na stronie Fundacji, a także na kanele YouTube Fundacji NWPM.
Zadanie dofinansowane z środków z budżetu Województwa Mazowieckiego.
