Dzieci dorastają. Nagle miły kilkulatek staje się opryskliwy, przewrażliwiony lub wręcz agresywny. Bunt nastolatka często budzi w rodzicach trudne emocje — złość, bezradność, a czasem strach. Trudno zrozumieć tego nowego, pół-dorosłego człowieka, który nagle „pojawił” się w domu. W tym czasie rodzice powinni wzmóc czujność, żeby wychwycić niepokojące objawy chorób takich jak depresja, fobie, obsesje. Coraz częściej towarzyszą one młodym ludziom. Dzisiaj o tym, jak wygląda klasyczny bunt wieku dojrzewania, a kiedy zachowanie nastolatka powinno niepokoić.
Z tego artykułu dowiesz się:
- kiedy zaczyna się okres dojrzewania,
- jakie zachowania dorastającego, młodego człowieka są naturalne w tym wieku,
- co powinno Cię zaniepokoić,
- gdzie szukać pomocy.
Kiedy nastolatki wchodzą w okres buntu?
Większość specjalistów wyróżnia dwie fazy. Niektórzy mówią nawet o trzech. Zdaniem tych drugich pierwsze zmiany w zachowaniu widoczne są już u dzieci w wieku 9-12 lat. Wówczas młody człowiek zaczyna proces separacji od rodziców. Przestają być oni dla niego autorytetem. Coraz większą rolę zaczynają odgrywać nauczyciele, a z czasem grupy rówieśnicze. Jest to jednak jeszcze czas, w którym nadal rodzice nie mają problemów z wyznaczaniem granic, ich kontrolą i utrzymywaniem.
Trudniejszy jest kolejny etap, w który nastolatek wchodzi w wieku 12-13 lat. Trwa on do 15 roku życia. Jest to początek ogromnych zmian, których podłożem jest dążenie do niezależności. Dziecko próbuje odnaleźć własną osobowość. Towarzyszy temu potrzeba silnej separacji od rodziców, od których czuje zależny.
Nastolatki w tym wieku dążą do uzyskania podobnych, ba — wręcz takich samych praw — jak dorośli, a jednocześnie nie chcą brać odpowiedzialności za swoje czyny. To okres bardzo trudny dla rodziców. Zmiany w zachowaniu dziecka postępują bowiem szybko i gwałtownie, a brak doświadczenia dorosłych w postępowaniu w takich sytuacjach zaostrza konflikt.
Kolejnym etapem buntu jest okres pomiędzy 16 a 18 rokiem życia. Jest to czas kontynuacji zapoczątkowanych wcześniej procesów. Czasem dochodzi już do wyciszenia najtrudniejszych emocji, a młody człowiek zachowuje się bardziej przewidywalnie. Czasem jednak nadal testuje i sprawdza granice — swoje i swoich rodziców. Niektórzy dopiero w tym okresie rozpoczynają fazę buntu. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy mają silną więź z rodzicami. Wówczas jednak ich zachowania i działania mogą być intensywniejsze, a także obciążone większym ryzykiem.
Dlaczego nastolatek się buntuje?
Bunt nie jest skierowany przeciwko rodzicom. Oni są tylko jego odbiorcami. To oni zazwyczaj wytyczają granice zachowań, uczą reguł społecznych i biorą udział w kreowaniu postaw w pierwszej dekadzie życia młodego człowieka. Nic więc dziwnego, że to w nich nastolatkowie upatrują źródło ograniczeń swojej wolności i niezależności. To na nich testują przesuwanie granic bez potrzeby brania za wszystko odpowiedzialności.
Istotne jest także, że bunt jest normalnym etapem rozwoju każdego dorastającego dziecka. To okres przemiany, kiedy mały, zależny od nas człowiek staje się całkowicie indywidualną jednostką, która uświadamia sobie swoją odrębność. Ma też własne oczekiwania, potrzeby i żądania.
Źródeł buntu należy szukać zarówno na polu emocjonalnym, psychicznym, jak i fizycznym. Okres dojrzewania bowiem to czas wielowymiarowych zmian, które wpływają na zachowanie nastolatków.
Biologicznie najistotniejszymi czynnikami są zmiany hormonalne. Zaczynają się one ok. 9 roku życia. Przyczyniają się do zaznaczania różnic płciowych, a w późniejszych okresie są odpowiedzialne za pojawienie się pociągu seksualnego. Hormony mają też ogromny wpływ na emocje nastolatka.
Kolejnym biologicznym uwarunkowaniem jest rozwój mózgu. W okresie nastoletnim młody człowiek uruchamia płat czołowy kory mózgowej odpowiedzialny za decyzje. Nie jest on jeszcze w pełni rozwinięty, co zaburza ocenę sytuacji. Może to prowadzić do ryzykownych wyborów np. uprawianie sportów ekstremalnych lub stosowanie używek. Specjaliści badają także wpływ kory przedczołowej na powstawanie uzależnień (zwłaszcza behawioralnych) wśród młodych ludzi.
Ważnym źródłem takich zachowań jest także silna potrzeba akceptacji zwłaszcza wśród grup rówieśniczych. Jest ona intensywniejsza wśród dzieci z niewystarczającym poczuciem własnej wartości. Amerykańskie badania wykazały, że chłopcy z niską samooceną częściej sięgają po alkohol w celu jej poprawy. Natomiast dla dziewczynek, które już zdobyły wysoką samoocenę, napoje wyskokowe to źródło i narzędzie jej utrzymania.
Buntowi nastolatków sprzyja także presja rówieśnicza. Często to ona odpowiada za działania autodestrukcyjne oraz sięganie po używki typu alkohol i substancje psychoaktywne.
Nastolatki buntują się również, gdy chcą być zauważone zarówno przez swoich rówieśników, jak i rodziców.
Młodzi ludzie odczuwają też silną potrzebę przejęcia kontroli nad własnym życiem. Chcą móc samodzielnie myśleć i oceniać sytuację — bez wpływu rodziców na ich osąd. Pragną budowania niezależności, co rozumieją jako bunt przeciwko regułom dorosłych.
Zachowania naturalne okresu dojrzewania
To okres, który rządzi się określonymi regułami. Niektóre zachowania młodych ludzi – chociaż przerażające dla ich rodziców — są całkowicie normalnym etapem rozwoju, który cała rodzina musi po prostu przetrwać.
Co zatem nie powinno niepokoić w zachowaniu nastolatka?
Wahania nastroju
Drażliwość, smutek, frustracja, złość, melancholia, radość, euforia – cały wachlarz uczuć może przewinąć się w młodym człowieku w kilka minut. Emocje wymykają się spod kontroli. Ma to silny związek ze zmianami hormonalnymi. Ponadto młodzi ludzie czują też więcej. Ich emocje są bardziej złożone i skomplikowane, niż gdy byli dziećmi.
Łamanie zasad w domu i szkole
Powroty po wyznaczonej godzinie, nieodrabianie lekcji, wagary, niezapinanie pasów bezpieczeństwa — lista takich zachowań jest długa. To naturalny sposób młodych ludzi na wyrażenie swojej niezależności. To najczystsza forma buntu nastolatka.
Kłamstwo
Chociaż to boli rodziców, ono także jest naturalne. Dzieci kłamią, bo boją się konsekwencji swojego postępowania. Czasami wstydzą się też tego, co zrobiły lub powiedziały, Zdarza się też, że kłamstwo jest dla nich wyrazem niezależności rozumiane jako „kłamię, bo mogę”.
Wycofanie się
Niektóre nastolatki wybierają izolację zarówno od rodziców, jak i od rówieśników. Potrzebują czasu na zrozumienie siebie, poznanie swoich poglądów, uczuć. Zdarza się to jednak rzadko.
Zmiana rytmu dobowego
W okresie dojrzewania następuje naturalne przesunięcie godzin potrzebnych na sen. Północ staje się normalną godziną na szykowanie się do łóżka, gdy tymczasem pobudka o godzinie 6-7:00 jest torturą. Nastolatki muszą jednak funkcjonować w opracowanym systemie, gdzie szkoła rozpoczyna się rano. Dla wielu oznacza to niedospanie i kłopoty z koncentracją.
Kiedy zachowanie nastolatka powinno zaniepokoić?
Młodzi ludzie w okresie dojrzewania są szczególnie wrażliwi. Nieumiejętność nazwania, rozpoznania i kontroli uczuć często prowadzi do złych zachowań, a rozwijający się dopiero płat czołowy kory mózgowej utrudnia obiektywny osąd i przyczynia się do ryzykownych zachowań. To dlatego młodzież tak bardzo podatna jest na używki czy czynności uzależniające. To w tej grupie wiekowej wzrasta ryzyko zaburzeń typu fobie, lęki i depresja.
Według danych WHO:
- na zaburzenia lękowe cierpi ok. 3,6% dzieci w wieku 10-14 lat i 4,6% w wieku 15-19 lat,
- depresja dotyka 1,1% 10-14-latków i 2,8% osób pomiędzy 15 a 19 rokiem życia,
- zaburzenia zachowania (np. samookaleczenia) występują u 3,6% dzieci 10-14 lat i u 2,8% starszych nastolatków.
Do tych statystyk dołączają zaburzenia odżywiania oraz używki typu alkohol czy marihuana.
Dlatego tak ważna jest pilna obserwacja nastolatków, aby nie przeoczyć niepokojących objawów.
Kiedy zatem bunt przestaje nim być?
Co powinno Cię — jako rodzica — zaniepokoić?
Agresja
Wahania nastrojów i brak kontroli nad emocjami są naturalne. Jednak wybuchy agresji już nie. Jeśli dochodzi w nich do przemocy słownej lub fizycznej, jest to znak, że trzeba reagować. Może to być przejawem nadmiernego lęku, a także depresji — zwłaszcza u dorastających chłopców.
Długie spanie
Zmiana rytmu okołodobowego nie oznacza, że nastolatek powinien przesypiać całe dnie. Jeśli zdarza się. że w weekend nie wstaje z łóżka, koniecznie reaguj. Jest to jeden z głównych objawów depresji.
Nagła utrata wagi
Jeśli nie jest ona spowodowana chorobą, koniecznie bacznie przyglądaj się dziecku. Zaburzenia odżywiania takie jak bulimia czy anoreksja często dotykają nastolatków — zwłaszcza młode dziewczyny. Jest to bowiem moment ogromnych zmian, także fizycznych. Ciało zyskuje kobiece kształty, co jest trudne do akceptacji. Nie pomaga im w tym także moda i kult szczupłego ciała promowany w mass mediach. W takich warunkach łatwo o nieobiektywny obraz własnego ciała. To już prosta droga do wymiotów lub głodówek.
Używki
Młodzi ludzie sięgają po nie w towarzystwie kolegów. Jakie masz więc szanse na wychwycenie objawów? O ile alkohol łatwo wyczuć, o tyle z substancjami psychoaktywnymi jest już gorzej. Pozostaje Ci baczna obserwacja. Nastolatków zdradzić może zachowanie — brak koncentracji, trudności w zrozumieniu pytań i mglista odpowiedź, a także szklisty wzrok i rozszerzone źrenice.
Rezygnacja z hobby i utrata zainteresowań
Z jednej strony to normalne, że gust dorastających dzieci się zmienia. Wielu w tym okresie rezygnuje z ulubionej piłki nożnej czy zajęć gimnastycznych. Przenoszą swoją uwagę na inne pola. Jednak utrata zainteresowania wszystkim, brak nowego hobby i izolacja od rodziny i znajomych mogą być sygnałami większych problemów. Najczęściej wskazują na depresję, której towarzyszy właśnie anhedonia lub też stanów lękowych i fobii, do których nastolatek boi się przyznać.
Co możesz zrobić, gdy to nie jest już bunt nastolatka?
Pamiętaj, żeby zachować zimną krew i nie panikować. Na początku obserwuj bacznie nastolatka,. Jednak nie wypytuj, i nie narzucaj swoich obaw. Tak stracisz jego zaufanie. Jeśli widzisz u dziecka objawy depresji, możecie wspólnie sięgnąć po test przesiewowy, który bez trudu znajdziesz w internecie.
W przypadku zaistnienia realnych podejrzeń, że zachowanie nastolatka znacznie przekracza charakterystykę buntu, konieczna jest wizyta u psychologa lub psychiatry. Zazwyczaj leczenie opiera się na terapii indywidualnej. Jednak w przypadku głębszych zaburzeń konieczna może okazać się farmakoterapia lub hospitalizacja. Ta jednak jest ostatecznością.
Źródła:
https://allpsychologyc.wpengine.com/teenagers/rebellious-troubled-teenagers/
https://allpsychologyc.wpengine.com/psychology/adolescence-developmental-psychology/
https://masscenters.com/teen-behavior-vs-mental-illness/
https://podyplomie.pl/psychiatria/33427,jak-odroznic-bunt-nastolatka-od-zaburzen-psychicznych?page=2
