Cukrzyca i współistniejące z nią zaburzenia psychiczne
Zachorowalność na cukrzycę typu 1 u dzieci w wieku przedszkolnym wzrosła w ciągu ostatnich 25 lat aż czterokrotnie, natomiast dwukrotnie u osób do 18 roku życia. Szacuje się, że w ciągu najbliższych dwóch dekad podwoi się liczba pacjentów walczących z różnymi typami tej choroby. Tymczasem cukrzyca to nie tylko dolegliwości fizyczne. To także ogromne obciążenie psychiczne, które dla wielu chorych kończy się zaburzeniami typu fobie, nerwice i depresja. 14 listopada przypada Światowy Dzień Cukrzycy. To dobra okazja, by dowiedzieć się o niej więcej.
W dzisiejszym artykule znajdziesz odpowiedzi m.in. na pytania:
- czy cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną?
- jakie są rodzaje cukrzycy i czym się charakteryzują?
- jakie są konsekwencje nieprawidłowego leczenia?
- jak cukrzyca wpływa na zdrowie psychiczne diabetyków?
Cukrzyca jako choroba cywilizacyjna
Według danych WHO na świecie choruje na nią ok. 422 miliony osób, a od 1980 r. liczba pacjentów wzrosła czterokrotnie. W Polsce jest ich ok. 2 miliony. Jednak prawie 25% o niej nie wie.
Dlaczego?
Ponieważ cukrzyca typu 2 rozwija się powoli. Jest to choroba cywilizacyjna, na którą wpływ mają takie czynniki, jak brak aktywności fizycznej czy zła dieta. Często rozwija się powoli, a objawy pojawiają się nawet po kilku latach od pierwszych problemów z regulacją poziomu insuliny i glukozy we krwi. Małej rozpoznawalności choroby wpływa również fakt, że Polacy nie lubią sprawdzać stanu swojego zdrowia. Według Raportu “Nawyki Zdrowotne w Polsce” przygotowanego przez zespół analityczny e-recepta.net badań profilaktycznych nie wykonuje ponad 35% dorosłych osób.
Cukrzyca — charakterystyka i rodzaje
Jest to choroba o podłożu metabolicznym. Jej podstawą jest zaburzona produkcja insuliny przez trzustkę lub jej całkowite zatrzymanie. Prowadzi to do zwiększonego stężenia glukozy we krwi. Zawsze wymaga leczenia, a także reorganizacji całego życia, w którym musi znaleźć się miejsce na:
- regularne badania poziomu cukru,
- zastrzyki insulinowe lub stałe wlewy w postaci pompy insulinowej,
- regularną aktywność fizyczną, która ma ogromny wpływ nie tylko na regulację glukozy, ale także na utrzymanie prawidłowej masy ciała, co jest istotnym problemem diabetyków,
- dostosowaniem diety poprzez wykluczenie produktów o dużej zawartości cukrów prostych oraz tłuszczów trans, a włączenie tych o niskim indeksie glikemicznym,
- stosowania zabiegów pielęgnacyjnych zwłaszcza w momencie pojawienia się stopy cukrzycowej lub przy zranieniach, które u cukrzyków goją się znacznie szybciej.
Diabetycy muszą przestrzegać wszystkich zaleceń zespołu terapeutycznego. Wszelkie odstępstwa niosą za sobą szereg konsekwencji. Podwyższony poziom glukozy powoli niszczy układ krwionośny, wpływa na pracę serca i mózgu. Uszkadza nerwy, nerki, a także wzrok. Z biegiem czasu nieleczona cukrzyca prowadzi do powikłań takich jak:
- cukrzycowa choroba nerek,
- neuropatie,
- utrata wzroku,
- choroba niedokrwienna mięśnia sercowego,
- zespół stopy cukrzycowej,
- choroby dziąseł.
Rodzaje cukrzycy
Głównie dzielimy ją na dwa typy:
Cukrzyca typu 1
Jest chorobą autoimmunologiczną organizmu, który sam niszczy beta-komórki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Dawniej nazywana była również cukrzycą wieku dziecięcego, gdyż objawia się głównie między 10 a 14 rokiem życia. Ostatnio coraz częściej występuje również u przedszkolaków, co jest zjawiskiem alarmującym. W tym wieku może doprowadzić do zmian w funkcjonowaniu mózgu i zdolności poznawczych. Czasem także ujawnia się u dorosłych — zazwyczaj do 35 roku życia. Jednak takie przypadki są rzadkością.
Warto zaznaczyć, że nie jest ona dziedziczna. Nie można jej przewidzieć, ani też nie można jej zapobiec. To choroba przewlekła, nieuleczalna. Dlatego mali pacjenci – dzieci i młodzież muszą uczyć się jej pełnej kontroli i nowych zasad funkcjonowania, gdyż tylko one pozwalają im żyć w sposób satysfakcjonujący.
Cukrzyca typu 1 stanowi obecnie 10% przypadków.
Cukrzyca typu 2
Występuje u 90% diabetyków. Pojawia się zazwyczaj w wieku średnim lub we wczesnej starości. To ona nosi znamiona choroby cywilizacyjnej. Mniejsze podłoże ma tu sama genetyka, chociaż jej wystąpienie w rodzinie zwiększa ryzyko zachorowalności u innych jej członków. Duży wpływ mają natomiast takie czynniki jak złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej, a także stres. Ich występowanie przyczynia się do wzrostu ryzyka zachorowalności nawet 10-krotnie!
Choroba rozwija się powoli, dając objawy po kilku miesiącach, a nawet latach od rozpoczęcia procesów degradacyjnych.
Jej leczenie jest bardziej zróżnicowane niż w przypadku cukrzycy typu 1. Nie zawsze konieczna jest farmakoterapia czy wlewy insulinowe. W łagodniejszym stanie czasem pomaga zmiana stylu życiu.
Cukrzyca ciążowa
Nie wlicza się do klasyfikacji. Jest najczęściej dolegliwością przejściową. Występuje u ok. 3-4% kobiet oczekujących dziecka i mija po porodzie. Wymaga stosowania odpowiedniej diety, kontroli, a czasem także farmakoterapii.
Cukrzyca a zaburzenia psychiczne
Cukrzyca w znacznym stopniu obciąża pacjentów też psychicznie. Międzynarodowe badanie postaw, życzeń i potrzeb związanych z cukrzycą, które objęło 13 krajów, pokazało, że u ponad 85% ankietowanych w momencie diagnozy pojawił się silny lęk, strach, złość, a także obezwładniające poczucie bezradności. Ponad 73% po 15 latach leczenia odczuwało przynajmniej jedną formę lęku i upośledzenie funkcjonowania społecznego.
Najlepiej zbadaną korelacją jest związek między cukrzycą i depresją. To trudne zaburzenie psychiczne dotyka aż 30% cukrzyków. Wart zauważenia jest fakt, że podobnie jak stres może być ona też nie tylko skutkiem, ale też przyczyną choroby.
Diabetycy mierzą się także z poczuciem niskiej wartości, a także poczuciem winy, że są jej sprawcami. Dotyczy to także pacjentów z cukrzycą typu I, na którą tak naprawdę nikt nie ma wpływu.
Częściej niż w ogóle populacji pojawiają się także zaburzenia odżywiania. Dotyczy to zwłaszcza nastoletnich dziewcząt walczących z chorobą.
14 listopada — Światowy Dzień Cukrzycy
Obchodzony jest od 1991 r. z inicjatywy Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej oraz Światowej Organizacji Zdrowia. W ciągu 30 lat zyskał znaczną popularność i rangę. Obecnie “świętowany” jest przez 350 milionów osób na całym świecie. Ten dzień to doskonała okazja do zwiększania świadomości o złożoności tej choroby.
Szerokie działania psychoedukacyjne prowadzone na przestrzeni dekad mają za zadanie walczyć ze stereotypami związanymi z cukrzycą takimi jak jej dziedziczność, zaraźliwość czy konieczność izolacji społecznej osób chorych.
14 listopada nie jest datą przypadkową. Tego dnia w 1891 r. urodził się Frederick Banting. Wraz z innym badaczem Charles’em Bestem przedstawili założenia, które ostatecznie doprowadziły do odkrycia insuliny i jej wpływu na funkcjonowanie organizmu.
Psychoedukacja w Fundacji Nie Widać Po Mnie dla osób dotkniętych cukrzycą typu I i ich najbliższych
Złożoność i powszechność problemów psychicznych jako chorób współistniejących przy cukrzycy typu I skłoniła nas do podjęcia inicjatywy “Psychoedukacji dzieci z cukrzycą typu I oraz ich rodzin”. W programie przybliżamy wyzwania emocjonalne, z którymi mierzą się chorujące dzieci i nastolatkowie. Tłumaczymy, skąd pojawia się w nich:
- wstyd,
- lęk,
- obniżony nastrój,
- strach przed stygmatyzacją.
Uczymy, jak z nimi walczyć i jak przejąć kontrolę nad chorobą.
Działania kierujemy także do rodziców, opiekunów i najbliższych młodych pacjentów, którzy często nie są świadomi, jak wiele emocji kłębi się w sercach i umysłach chorych. Koncentrują się zazwyczaj na aspektach fizycznych choroby – kontroli glukozy, właściwej diety, przyjmowania dawek insuliny. Dobrostan psychiczny schodzi na drugi plan. Tymczasem jest on równie ważny. Stres, depresja, niskie poczucie wartości i przeświadczenie o braku kontroli nad własnym życiem często obniżają efektywność terapii, a jednocześnie prowadzą do izolacji osób chorych. Tymczasem wypracowanie właściwego podejścia i przygotowywanie młodych pacjentów do dorosłości pozwala prowadzić im długie i satysfakcjonujące życie.
W ramach programu przygotowujemy materiały edukacyjne w formie e-booków oraz wywiady ze specjalistami – pediatrami, dietetykami i psychologami.
Odbędziemy także wizyty patronażowe w rodzinach, które wyrażą chęć uczestnictwa w programie.
Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego.
Źródła:
- Funnell MM, Bootle S, Stuckey HL. The diabetes attitudes, wishes and needs second study. Clin Diabetes. 2015 Jan;33(1):32-6. doi: 10.2337/diaclin.33.1.32. PMID: 25653471; PMCID: PMC4299747
- .https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_1
- https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/diabetes
- https://www.infor.pl/prawo/prawa-konsumenta/prawa-pacjenta/5778538,jak-polacy-dbaja-o-zdrowie-raport.html#kto-sie-bada-profilaktycznie
- e-recepta.net, Raport “Nawyki zdrowotne w Polsce”: https://e-recepta.net/blog/nawyki-zdrowotne-polakow-raport-2023/
