30 marca 2024 r. – Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej
Choroba Afektywna Dwubiegunowa jest obecnie drugą z przyczyn (po depresji) niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Pojawia się zazwyczaj przed ukończeniem 35 lat. W intensywnym przebiegu wpływa na funkcjonowanie chorych na każdej płaszczyźnie życia — zawodowej, prywatnej, społecznej i towarzyskiej. Zgodnie z różnymi danymi może dotykać nawet 11% dorosłych. Dzisiaj. 30 marca przypada Światowy Dzień Choroby Afektywnej Dwubiegunowej. To dobry czas, by powiedzieć o niej więcej.
W dalszej części artykułu:
- Czym jest ChAD?
- Jak przebiegają epizody depresji i manii w Chorobie Afektywnej Dwubiegunowej?
- Jakie czynniki zwiększają ryzyko jej wystąpienia?
- Dlaczego właściwa diagnoza jest utrudniona?
- Jakie są sposoby leczenia Choroby Afektywnej Dwubiegunowej?
Czym jest Choroba Afektywna Dwubiegunowa?
Choroba Afektywna Dwubiegunowa jest złożonym zaburzeniem nastroju, w którym występują epizody depresyjne rozdzielone fazami manii lub hipomanii. Trudno mówić też o jednej, wspólnej charakterystyce ChAD, a różnorodność nasilenia poszczególnych epizodów sprawia, że wyróżniamy kilka jej typów.
Choroba Afektywna Dwubiegunowa typu I charakteryzuje się częstymi epizodami depresyjnymi, które czasem rozdzielone są przynajmniej jednym epizodem manii. O ChAD typu II mówimy natomiast, gdy liczne epizody depresyjne dzieli co najmniej jeden epizod hipomanii. Czasem kolejne nawroty choroby nie powstają samoistnie, ale są skutkiem niepożądanym leków antydepresyjnych. Wtedy mówimy o typie trzecim zaburzenia. W tym wypadku rozróżnia się jeszcze chorobę wywołaną nadużyciem alkoholu i substancji psychoaktywnych. Niekiedy ChAD ma przebieg sezonowy. Wówczas epizody depresji pojawiają się w okresach jesienno-zimowych, a podniesiony nastrój i przypływ energii następuje wiosną i latem. Cyklotymia natomiast charakteryzuje się długo utrzymującym się stanem dystymii, który rozdzielają rzadko występujące okresy maniakalne. ChAD występuje również (chociaż rzadko) w postaci jednobiegunowej, gdzie mamy do czynienia jedynie z epizodami hipomanii lub manii.
Różnorodność tę pogłębia jeszcze częstotliwość występowania poszczególnych faz choroby. Zdarza się, że nawrót depresji występuje nawet raz w roku, czy raz na kilka lat. W chorobie afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz depresja i mania mogą pojawiać się nawet kilkakrotnie w ciągu dnia.
W ciągu ostatnich dekad zaburzenie to diagnozuje się coraz częściej. Obecnie dotyka 6% osób, z czego 2% to dzieci. U nieletnich najczęściej — aż w 90% – jako pierwsza pojawia się depresja.
Jak są objawy epizodów w Chorobie Afektywnej Dwubiegunowej?
Depresja charakteryzuje się obniżonym smutkiem, przygnębieniem i uczuciem pustki. Pojawia się też anhedonia, czyli utrata umiejętności odczuwania przyjemności. Tym samym osoba chora często niemal z dnia na dzień porzuca swoje hobby i spotkania z przyjaciółmi. Dochodzi do izolacji od otoczenia. Zazwyczaj występują też problemy ze snem i apetytem (zarówno spadek, jak i wzrost łaknienia). U osób zmagających się z depresją pojawia się poczucie niskiej wartości, niewiara we własne siły i możliwości. Charakterystyczne jest również spowolnienie psychoruchowe, spadek koncentracji i możliwości zapamiętywania. Osoby mają problemy z podejmowaniem nawet prostych decyzji dnia codziennego. Tracą też siły na działanie, a nawet zaniedbują higienę osobistą.
Charakterystyczne są też myśli samobójcze. Niektóre badania wskazują, że ryzyko odebrania sobie życia u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową przekracza 38%.
Mania z kolei to gwałtowny wzrost energii, poczucia radości i szczęścia, często nieadekwatny do sytuacji życiowej. Jednak może też objawiać się agresją — werbalną i fizyczną — frustracją i wrogością. W epizodzie maniakalnym pacjent mówi szybko i niewyraźnie do tego stopnia, że kontakt z nim bywa utrudniony. Może pojawiać się chęć dominacji nad otoczeniem. Osoby w epizodzie maniakalnym mają też nadmierne poczucie własnej wartości, wiarę we własne siły i możliwości. Mogą pojawiać się urojenia. Charakterystyczny dla tej fazy jest także wzrost zachowań ryzykownych i impulsywnych, takich jak nadmierne spożywanie alkoholu czy substancji psychoaktywnych, przypadkowa aktywność seksualna- także bez zabezpieczenia, co wiąże się z ryzykiem zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Osoby w manii często zaciągają też pożyczki w bankach i parabankach lub zapożyczają się u znajomych.
Czym różni się hipomania od manii w chorobie afektywnej dwubiegunowej?
Hipomania natomiast ma łagodniejszy przebieg. Objawy nie są tak liczne i intensywne Euforia i nadmierna wesołość podlegają kontroli samego pacjenta. Jednak i tutaj pojawiają się symptomy, takie jak przyspieszenie psychoruchowe, gonitwa myśli, szybka mowa, kłopoty ze snem i nadmiar energii.
Jakie przyczyny zwiększają ryzyko choroby afektywnej dwubiegunowej?
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych trudno mówić tu o jednym źródle choroby. Obecnie dominuje model biopsychospołeczny, który wskazuje, że na ryzyko wystąpienia choroby wpływ ma kumulacja różnych elementów biologicznych, środowiskowych i indywidualnych jednostki.
Wśród biologicznych wykazano istotny czynnik dziedziczenia. Niektóre badania wskazują, że ryzyko wystąpienia ChAD w dorosłym życiu u osób, których najbliżsi zmagają się z chorobą wynosi aż 60-80%.
Obecne badania idą w kierunku odnalezienia genomów odpowiedzialnych za chorobę, co stanowiłoby istotny element w postępie w leczeniu zaburzenia. W 2019 r. wskazują na silną korelację ChAD z aż 30 genami.
Na liście czynników biologicznych zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzenia znajdują się również niektóre choroby somatyczne np. nadczynność tarczycy.
Środowisko, otoczenie i wydarzenia mają nie mniejszy wpływ na możliwość pojawienia się choroby. Niektóre badania wskazują, że infekcja grupowa matki w okresie ciąży aż 5-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia ChAD u dziecka, a jest ono 2-krotnie wyższe w przypadku palenia w ciąży. Istotne znaczenie mają też wydarzenia traumatyczne, takie jak wypadek, śmierć najbliższych w młodym wieku.
Wśród czynników indywidualnych można wyróżnić niską odporność na stres, czy skłonność do katastrofizacji lub ruminacji.
Dlaczego właściwa diagnoza jest utrudniona?
Złożoność choroby afektywnej dwubiegunowej oraz jej zmienny charakter sprawiają, że jest ona trudna do rozpoznania. Występowanie częstych objawów depresyjnych mylnie jest diagnozowane jako depresja nawracająca. Szczególne trudności przysparza choroba afektywna dwubiegunowa typu II, gdzie hipomania może przebiec niezauważalnie dla samego pacjenta. Przypływu energii nie kojarzy on z zaburzeniem, więc nie szuka pomocy.
Ponadto diagnozę utrudnia również długi proces rozpoznania. O chorobie mówi się dopiero wtedy, kiedy wystąpią przynajmniej dwa nawroty w tym, co najmniej jeden epizod maniakalny.
Jakie są sposoby leczenia ChAD?
Choroba Afektywna Dwubiegunowa jest zaburzeniem przewlekłym, złożonym i trudnym do wyleczenia. Nie oznacza to jednak, że pełna i trwała remisja choroby nie jest możliwa. Wymaga to jednak ścisłej współpracy między pacjentem, lekarzem, a także najbliższymi, którzy stanowią istotne ogniwo procesu terapeutycznego.
Podstawą jest farmakoterapia. Często włącza się do niej równie psychoterapię. Istotnym elementem jest psychoedukacja. Jej celem jest poprawa wiedzy oraz świadomości chorego i jego najbliższych. Skutkuje to większą uważnością i może przyczyniać się do szybszej reakcji na pierwsze niepokojące zachowania chorego.
Wiele też mamy do zrobienia na poziomie edukacji całego społeczeństwa. Osoby zmagające się z chorobą afektywną dwubiegunową nadal są stygmatyzowane, niezrozumiane i odrzucane przez środowisko tak prywatne, jak i zawodowe. To często przyczynia się do pogłębiania stanów depresyjnych.. Warto więc wiedzieć o nim więcej.
Źródła:
- Manchia M, Hajek T, O’Donovan C, Deiana V, Chillotti C, Ruzickova M, Del Zompo M, Alda M. Genetic risk of suicidal behavior in bipolar spectrum disorder: analysis of 737 pedigrees. Bipolar Disord. 2013 Aug;15(5):496-506. doi: 10.1111/bdi.12088. Epub 2013 Jun 5. Erratum in: Bipolar Disord. 2014 Mar;16(2):e1. PMID: 23734877.
- Rybakowski J. Etiopatogeneza choroby afektywnej dwubiegunowej – stan wiedzy na rok 2021. Psychiatria Polska. 2021;55(3):481-496. doi:10.12740/PP/132961.
- Stahl EA, Breen G, Forstner AJ, McQuillin A, Ripke S, Trubetskoy V i inni, Bipolar Disorder Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium. Genome-wide association study identifies 30 loci associated with bipolar disorder. Nat Genet. 2019 May;51(5):793-803. doi: 10.1038/s41588-019-0397-8. Epub 2019 May 1. PMID: 31043756; PMCID: PMC6956732.
- Canetta SE, Bao Y, Co MD, Ennis FA, Cruz J, Terajima M, Shen L, Kellendonk C, Schaefer CA, Brown AS. Serological documentation of maternal influenza exposure and bipolar disorder in adult offspring. Am J Psychiatry. 2014 May;171(5):557-63. doi: 10.1176/appi.ajp.2013.13070943. PMID: 24480930; PMCID: PMC4025955.
- Talati A, Bao Y, Kaufman J, Shen L, Schaefer CA, Brown AS. Maternal smoking during pregnancy and bipolar disorder in offspring. Am J Psychiatry. 2013 Oct;170(10):1178-85. doi: 10.1176/appi.ajp.2013.12121500. PMID: 24084820; PMCID: PMC4086419.
