Dane dotyczące zachorowalności na cukrzycę typu 1 wśród dzieci i młodzieży są zatrważające. Co roku chorobę diagnozuje się u kolejnych 7% nieletnich. Wzrasta także współczynnik zachorowalności najmłodszych — poniżej 5 roku życia. Jest to choroba przewlekła, trudna. wymagająca poświęcenia i samokontroli. Wiąże się z dużym obciążeniem emocjonalnym. Cukrzyca typu 1 u dzieci a ryzyko zaburzeń psychicznych – to jedna z najsilniejszych korelacji. Z czym mierzą się dzieci i młodzież po diagnozie? Co najbardziej m zagraża? O tym dzisiaj.
W dalszej części artykułu:
Cukrzyca typu I — życie po diagnozie: stres, lęk, kontrola
Cukrzyca staje się chorobą cywilizacyjną. W Polsce żyje z nią ok. 3 milionów osób. Szacuje się, że do 2030 roku co 10 obywatel naszego kraju będzie się z nią zmagał. Przybywa także liczba dzieci, u których diagnozuje się chorobę. Szacuje się, że obecnie z cukrzycą typu I żyje 20 000 nieletnich. Chociaż nadal średni wiek zachorowalności to 10-14 lat, pojawia się ona coraz częściej już u przedszkolaków.
Diagnoza jest szokiem. Łączy się z niedowierzaniem, przerażeniem, a także zwątpieniem i agresją — zarówno u dzieci (szczególnie starszych), jak i u rodziców. Później następuje trudniejszy etap — akceptacja i ujarzmienie choroby, czyli umiejętne dostosowanie wskazówek terapeutycznych do życia osoby chorej oraz jej najbliższych.
Cukrzyca typu I wymaga przeorganizowania całego życia — wprowadzenia nowych zasad dietetycznych, czasem trudnych i restrykcyjnych, konieczności ciągłej kontroli poziomu glukozy, ograniczeń w zakresie aktywności fizycznej. Choroba jest stale obecna, a życie pod jej dyktando jest dużym obciążeniem psychicznym dla dzieci.
Cukrzyca typu 1 u dzieci a ryzyko zaburzeń psychicznych
Choroba zwiększa ryzyko większości kategorii zaburzeń. Niektóre badania wskazują, że zachorowalność na choroby psychiczne u dzieci z cukrzycą typu 1 w porównaniu z populacją ogólną potraja się w ciągu 6 miesięcy od diagnozy. Co więcej, prawie 20% chorych nieletnich ma przynajmniej dwa zaburzenia psychiczne. [1]
Dzieci i młodzież z cukrzycą typu I znacznie bardziej narażone są na jakąkolwiek diagnozę psychiatryczną oraz przyjmowanie leków. Najczęściej zaburzeniami współistniejącymi są: lęki, fobie, depresja i konsekwencje nadmiernego stresu.
Cukrzyca typu 1 u dzieci a ryzyko zaburzeń psychicznych: Jak duże jest ryzyko współistnienia depresji?
Depresja i cukrzyca typu I u dzieci i młodzieży tworzą silny związek, a współwystępowanie zaburzenia stanowi istotny problem i wyzwanie w całym procesie terapeutycznym. Szacuje się, że ze znacznym obniżeniem nastroju boryka się 20% nieletnich diabetyków [2]. Tymczasem dla ogółu grupy wiekowej do 18 roku życia współczynnik ten wynosi ok. 7%.
Na depresję bardziej narażeni są nastolatkowie niż młodsze dzieci, co wynika głównie z większej świadomości choroby i odczuwania jej ograniczeń i konsekwencji.
Co więcej, zwiększone ryzyko epizodów u osób ze zdiagnozowaną cukrzycą w okresie dziecięcym utrzymuje się także po wejściu w dorosłość. Wskaźniki rozpoznawania głębokiej depresji u dorosłych z cukrzycą typu 1 lub 2 wynoszą od 14% do nawet 32% [2].
Ryzyko wystąpienia zaburzenia u nieletnich diabetyków potęgują ograniczenia, jakie niesie ze sobą choroba przewlekła. Ciągła kontrola jakości spożywanych posiłków, brak możliwości pełnego relaksu podczas wyjścia z rówieśnikami „na miasto” czy do „pizzerii”, ograniczenia zaangażowania w aktywności fizyczne. konieczność ciągłej kontroli poziomu glukozy i dostarczanie dawek insuliny są silnymi stresorami dla młodych ludzi.
Diabetycy nauczeni są też troski o własne zdrowie, co często skorelowane jest z silną presją – także ze strony najbliższych. Nadmierna kontrola rodzicielska rodzi u nastolatków dalszy bunt i sprzeciw, który może przerodzić się w zaburzenie.
Współwystępowanie depresji i cukrzycy ma znacznie szersze implikacje niż w przypadku osób somatycznie zdrowych. Zaburzenie wpływa na przestrzeganie, a właściwie nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich. Zmniejsza efektywność terapii, a jednocześnie może w istotny sposób przyczyniać się do konsekwencji zdrowotnych, takich jak hipoglikemia czy uszkodzenie nerek.
Już badania z lat 90. ubiegłego stulecia wykazały wzrost myśli samobójczych wśród nieletnich diabetyków w stosunku do populacji ich zdrowych rówieśników. [3]
Dzieci z cukrzycą typu 1 a lęki i fobie: Czego boją się nieletni po diagnozie?
Ryzyko wystąpienia lęków i fobii wśród dzieci i młodzieży z cukrzycą typu I jest również relatywnie wyższe niż u ich zdrowych rówieśników. Problem jest też znacznie bardziej złożony, ze względu na długą listę źródeł obaw i wyzwań, z którymi mierzą się nieletni diabetycy.
Zanim całkowicie zaakceptują chorobę towarzyszy im nieustanny, silny lęk o swoje zdrowie i przyszłość. W późniejszym etapie ciągłe kontrole poziomu insuliny nie pozwalają im zapomnieć o chorobie. Wahania wyników lub potencjalne zagrożenie gorszym poziomem cukru rodzi stres i napięcie. To w obliczu konieczności kilku lub nawet kilkunastu pomiarów w ciągu dnia stanowi istotne źródło zarówno lęku, jak i fobii.
Poza strachem o własne zdrowie diabetycy – zwłaszcza nastolatkowie – obawiają się o relacje z rówieśnikami i akceptację w grupach społecznych. Bardziej niż kilkulatki dostrzegają ograniczenia wynikające z choroby. Jednocześnie zaczyna pojawiać się u nich wstyd przed stygmatyzacją i odrzuceniem. Często więc boją się mierzenia poziomu glukozy w obecności kolegów, a tym bardziej unikają zastrzyków insulinowych. To rodzi szereg implikacji zdrowotnych.
Sytuację pogarsza niska świadomość społeczna na temat samej cukrzycy i nieprawdziwe stereotypy, które mogą przyczyniać się do odrzucenia i napiętnowania chorych nastolatków.
Zachęcamy do wysłuchania podcastu:
Wyzwania dzieci z cukrzycą typu I: Jak radzić z lękiem i stygmatyzacją.
Dzieci z cukrzycą typu I a zaburzenia odżywiania: Jak diagnoza wpływa na relacje z jedzeniem?
Zaburzenia odżywiania są obecnie alarmującym problemem wśród młodzieży, a w szczególności młodych kobiet. W niektórych badaniach współczynnik nastolatek, które zmagały się z różnymi jego formami, sięgnął 13% [4]. Powodów jest wiele, a nie bez znaczenia jest nieustanny kult nienaturalnie szczupłego ciała propagowany przez mass media. Ponadto obecnie nastolatki porównują się nie tylko z rówieśniczkami ze szkoły. Przez internet punktem odniesienia jest dla nich cały świat. Zdjęcia i filmy, w których celebryci czy influencerzy stosują filtry i upiększacze, potęgują błędny obraz kanonu współczesnego piękna, który dla większości osób jest niedościgniony.
Diabetycy w sposób szczególny narażeni są na różne formy zaburzeń odżywiania. Wynika to m.in. z przyrostu masy ciała, który jest naturalnym zjawiskiem w długoterminowym leczeniu insuliną. Dane dotyczące częstotliwości występowania złych relacji z jedzeniem nie są jednak jednoznaczne. Wskaźniki wahają się od 3,8% do 27,5% [5]. Niektóre badania wskazują, że ryzyko anoreksji nie jest większe niż w grupie zdrowych rówieśników. Znacząco rośnie natomiast ilość przypadków bulimii i kompulsywnego objadania się.
Często natomiast występują próby kontroli masy ciała poprzez modyfikacje przyjmowania dawek insuliny, co jest równie niebezpieczne dla zdrowia i w znaczący sposób zaburza proces leczenia.
Więcej ten temat nasze specjalistki mówiły w podcaście: Budowanie samooceny u dzieci z cukrzycą typu I.
Coraz częściej porusza się również temat ortoreksji u nastoletnich diabetyków. Wynika to z nabytego przyzwyczajenia kontroli ilości i jakości spożywanych produktów. Możliwość wystąpienia nieprawidłowych relacji zwiększa jeszcze strach o własne zdrowie, na które w znaczącym stopniu u diabetyków wpływa właśnie dieta.
Cukrzyca typu 1 u dzieci a ryzyko zaburzeń psychicznych: „Nie widać, a jest — TU Cukier” Psychoedukacja dzieci z cukrzycą typu I oraz ich rodzin
Wszystkie te badania jasno wskazują, jak silny jest związek cukrzycy typu I u dzieci a ryzyka zaburzeń psychicznych. Dlatego tak ważnym elementem w procesie leczenia jest zarówno pomoc psychologa, psychoterapeuty, jak i psychoedukacja. Większa świadomość zarówno chorych, jak i ich najbliższych jest istotnym czynnikiem profilaktycznym.
Widząc tę potrzebę, Fundacja Nie Widać Po Mnie realizuje program edukacji w zakresie profilaktyki zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży zmagających się z tą chorobą. W ramach przedsięwzięcia: „Nie widać, a jest — Tu Cukier!” Psychoedukacja dzieci z cukrzycą typu I oraz ich rodzin przygotowaliśmy szereg materiałów dydaktycznych w formie bezpłatnych e-booków i podcastów, w których przybliżamy takie zagadnienia, jak:
- charakter cukrzycy typu I
- wyzwania, z którymi mierzą się nieletni diabetycy,
- rola rodziny w procesie terapeutycznym,
- jak radzić sobie ze stygmatyzacją,
- zdrowy styl życia jako ważny aspekt procesu leczenia.
Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego
Źródła
- Butwicka A, Frisén L, Almqvist C, Zethelius B, Lichtenstein P. Risks of psychiatric disorders and suicide attempts in children and adolescents with type 1 diabetes: a population-based cohort study. Diabetes Care. 2015 Mar;38(3):453-9. doi: 10.2337/dc14-0262. Epub 2015 Feb 3. Erratum in: Diabetes Care. 2016 Mar;39(3):495. doi: 10.2337/dc16-er03. PMID: 25650362; PMCID: PMC4338504.
- Margaret Grey, Robin Whittemore, William Tamborlane, Depression in Type 1 diabetes in children: Natural history and correlates, Journal of Psychosomatic Research, Volume 53, Issue 4, 2002, Pages 907-911, ISSN 0022-3999, https://doi.org/10.1016/S0022-3999(02)00312-4.
- DAVID B. GOLDSTON, MARIA KOVACS, VINCENT Y. HO, PHOEBE L. PARRONE, LISA STIFFLER, Suicidal Ideation and Suicide Attempts among Youth with Insulin-Dependent Diabetes Mellitus, Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, Volume 33, Issue 2, 1994, Pages 240-246, ISSN 0890-8567, https://doi.org/10.1097/00004583-199402000-00013.
- Stice E, Marti CN, Rohde P. Prevalence, incidence, impairment, and course of the proposed DSM-5 eating disorder diagnoses in an 8-year prospective community study of young women. J Abnorm Psychol. 2013 May;122(2):445-57. doi: 10.1037/a0030679. Epub 2012 Nov 12. PMID: 23148784; PMCID: PMC3980846.
- Young-Hyman DL, Davis CL. Disordered eating behavior in individuals with diabetes: importance of context, evaluation, and classification. Diabetes Care. 2010 Mar;33(3):683-9. doi: 10.2337/dc08-1077. PMID: 20190297; PMCID: PMC2827531.
