Depresja u osób z niepełnosprawnością

3 grudnia – Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnością

Niepełnosprawność zwiększa ryzyko wystąpienia epizodów depresyjnych nawet trzykrotnie. 3 grudnia przypada Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnością. To dobry moment na poruszenie tej korelacji.

W tym artykule przeczytasz m.in. na temat:

• częstotliwości występowania depresji u osób z niepełnosprawnością
• źródłach zaburzenia psychicznego,
• możliwościach leczenia.

 

Ryzyko depresji u osób z niepełnosprawnością – wyniki badań

Według danych z 2022 r. roku liczba orzeczeń o niepełnosprawności przekroczyła w Polsce 3,2 mln. Większość osób ma stopień umiarkowany (ponad 1,4 mln), a następnie znaczny – blisko 1 mln.

Różne badania i analizy wskazują, że ryzyko depresji, lęków i fobii jest w tej grupie nawet 3-krotnie większe niż w ogóle populacji. Zaburzenia dotykają w szczególności osób z niepełnosprawnością nabytą np. w wyniku wypadku, choroby przewlekłej czy umyślnego działania osób trzecich. W ich sytuacji zwiększa się również prawdopodobieństwo  występowania zespołu stresu pourazowego.

Badania pokazują również, że płeć ma nieznaczny wpływ na występowanie zaburzeń psychicznych w tej grupie, jednak może przyczyniać się do ich nasilenia i moderacji. Wyniki badań nie są jednoznaczne. Wskazują, że depresja dotyka od 30% do nawet 59% kobiet z niepełnosprawnością. Częściej odczuwają one smutek, przygnębienie i apatię. Mają niższe poczucie własnej wartości. Objawy te występują zazwyczaj w większym nasileniu niż u mężczyzn.

Największe ryzyko zaburzeń psychicznych związane jest:

• z nabytą niepełnosprawnością ruchową.
• chorobą wieńcową i ostrym incydentem wieńcowym,
• częściową lub całkowitą utratą słuchu,
• utratą wzroku.

Więcej trudności przysparza analiza związku między niepełnosprawnością intelektualną a występowaniem depresji. Badania wskazują, że iloraz inteligencji jest jednym z czynników wpływających na możliwość wystąpienia epizodu – im jest on niższy, tym prawdopodobieństwo wzrasta.  Depresja dotyka 50% osób z IQ poniżej 50. Tymczasem wśród grupy z IQ 55-70 współczynnik ten spada do 24-25%.

 

Przyczyny depresji u osób niepełnosprawnych

Jak w przypadku depresji w populacji ogólnej trudno mówić o jednym jej źródle. Należy rozpatrywać je na płaszczyźnie jednostki, środowiskowym oraz społecznym.

Poczucie straty, złość, niska ocena i świadomość ograniczeń…

Częściowa lub pełna zależność od innych czasem jest dla osób z niepełnosprawnością trudna do zaakceptowania. Zwłaszcza jeśli wcześniej były one aktywne fizycznie. Czują wstyd. Pojawia się niskie poczucie własnej wartości, a samoocena spada.

Utracie pełnej sprawności i niezależności towarzyszy często też frustracja, złość, żal i niedowierzanie, które mogą finalnie doprowadzić do apatii i braku samoakceptacji, a później do epizodów depresyjnych.  Osobom z niepełnosprawnością towarzyszy też silne poczucie straty.

Dodatkowym źródłem depresji – także w ogóle populacji – są dolegliwości bólowe. Mogą one zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzenia nawet o 50%. Tymczasem często towarzyszą one osobom z niepełnosprawnością ruchową nabytą np. w wyniku wypadku.

U osób z zaburzeniami rozwoju depresję mogą wywoływać niewystarczające zdolności komunikacyjne. Ograniczenia werbalne, a także niski poziom kompetencji społecznych prowadzi do trudności w relacjach z rówieśnikami, zubożania kontaktów towarzyskich i całkowitego wycofania się z życia społecznego.  Ponadto zaburzone zdolności rozwojowe zmniejszają umiejętności radzenia sobie z problemami życia codziennego.

Nie bez znaczenia jest też stygmatyzacja, odrzucenie społeczne, a także bezrobocie oraz brak perspektyw.

 

Środowisko jako źródło depresji osób z niepełnosprawnością

Nadal istotnym problemem są bariery architektoniczne utrudniające lub uniemożliwiające dostęp do miejsc usługowych, rozrywki i kultury. To pogłębia przeświadczenia o własnych ograniczeniach.

Osoby z niepełnosprawnością mają także trudności ze znalezieniem pracy, a także znacznie ograniczoną liczbę dostępnych zawodów. Szacuje się, że w 2019 r. jedynie 28,8% z nich było zatrudnionych. Rodzi to bierność. Może być również źródłem wycofania towarzyskiego i społecznego, które w sposób istotny potęgują ryzyko depresji. Co więcej, zwiększa strach i przed obniżeniem standardu życia oraz problemami finansowymi.

Psychoterapia jako istotny element procesu rehabilitacyjnego

W przypadku osób z nabytą niepełnosprawnością specjaliści wskazują na konieczność wprowadzenie psychoterapii jako równorzędnego działania w stosunku do procesu rehabilitacyjnego. Powinna ona być wdrażana już w momencie pojawienia się niepełnosprawności, co może ograniczyć ryzyko depresji lub zmniejszyć jej objawy. Kontakty z psychologiem zmierzają do akceptacji chorego swojego stanu oraz odnalezienia się w nowej rzeczywistości.

 

3 grudnia – Międzynarodowy Dzień Osób Z Niepełnosprawnością

Święto ustanowione zostało przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1992 r. Jest to dzień, w którym warto bliżej przyjrzeć się sytuacji osób z ograniczeniami w funkcjonowaniu w naszym kraju.

Na ich poczucie własnej wartości istotny wpływ ma także otoczenie. Dlatego tak istotne jest pozbycie się stereotypowego myślenia. Warto również ciągle podejmować działania pozwalające na większą aktywizację osób z niepełnosprawnością. Likwidowanie barier architektonicznych, pomoc środowiskowa i lokalna, a także edukacja z pewnością mogą stanowić istotne elementy wpływające na podwyższenie ich samooceny, a tym samym zminimalizowanie ryzyka depresji i innych zaburzeń psychicznych.

 

Źródła

1. Noh JW, Kwon YD, Park J, Oh IH, Kim J. Relationship between Physical Disability and Depression by Gender: A Panel Regression Model. PLoS One. 2016 Nov 30;11(11):e0166238. doi: 10.1371/journal.pone.0166238. PMID: 27902709; PMCID: PMC5130183.
2. Rola, J. (2007). Współczesne podejście do problemu depresji i zaburzeń zdrowia psychicznego u osób niepełnosprawnych umysłowo. Psychiatria Polska , 41 (2), 203-216.
3. Turner RJ, Beiser M. Major depression and depressive symptomatology among the physically disabled. Assessing the role of chronic stress. J Nerv Ment Dis. 1990 Jun;178(6):343-50. doi: 10.1097/00005053-199006000-00001. PMID: 2140853.
4. Senra H, Vieira CR, Nicholls EG, Leal I. Depression and experience of vision loss in group of adults in rehabilitation setting: mixed-methods pilot study. J Rehabil Res Dev. 2013;50(9):1301-14. doi: 10.1682/JRRD.2012.08.0138. PMID: 24458969.
5. https://niepelnosprawni.gov.pl/index.php?c=page&id=80&print=1
6. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/viewFile/29181/23946%3B