Raport regulacyjny “Poprawa zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce “ Kancelarii Prawnej Rymarz Zdort Maruta , który powstał przy współpracy z UNICEF, to szerokie opracowanie, które z całą mocą ujawnia słabe punkty naszego systemu opieki zdrowotnej i pokazuje, gdzie jeszcze wymaga on najpilniejszych działań. Niestety, mamy, nad czym pracować.
Twórcy raportu opierają się na najnowszych badaniach i poddali analizie wszystkie akty prawne, na których opiera się regulacja systemu opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży w Polsce. To nowe spojrzenie na problem, które daję listę racjonalnych, czasem brutalnych wręcz spostrzeżeń. Jednak największą jego wartością jest fakt, że raport nie jest jedynie krytyką. To zbiór mocnych argumentów i celnych wskazówek, jak poprawić system, zwłaszcza od strony regulacyjnej, by zatrzymać zatrważająco wzrostową tendencję kryzysów psychicznych u dzieci i młodzieży.
Fakty
“Jedynie 6 na 10 dzieci i młodzieży postrzega swoje życie jako pełne radości”– podają twórcy raportu. Pozostali nie tylko żyją w niezadowoleniu, ale dogania ich smutek, frustracja, przygnębienie i apatia. Coraz więcej młodych ludzi zmaga się z kryzysami psychicznymi – od lęku, po depresję. Według badania EZOP II przeprowadzonego przez Instytut Psychiatrii i Neurologii, aż 11% dzieci w wieku 7-11 lat zmaga się z zaburzeniami psychicznymi, a odsetek ten w grupie wiekowej 12-17 lat wzrasta aż do 15,4%. Dominują fobie, a także zaburzenia kompulsywno-obsesyjne, depresje i uzależnienia.
Przerażające są też statystyki Komendy Głównej Policji, która w 2023 r. zanotowała 2139 prób samobójczych, co oznacza aż 3-krotny wzrost w porównaniu do 2017 r. Specjaliści zdrowia psychicznego biją na alarm. Tymczasem reforma sektora, która trwa od 4 lat, wprawdzie przyniosła wiele zmian, jednak nadal jest to za mało.
Dr Aleksandra Lewandowska, psychiatra i krajowa konsultant ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży wielokrotnie zwracała także uwagę, że jednym z najbardziej przerażających i smutnych faktów jest to, że pierwszy kontakt z systemem nieletni mają dopiero na III poziomie referencyjnym, czyli w placówkach całodobowej, stacjonarnej opieki psychiatrycznej, zazwyczaj po próbach samobójczych. Oznacza to, że problemy dzieci nie są zauważane lub nie są podejmowane próby terapii kryzysów na poziomie referencyjnym I i II, kiedy hospitalizacja nie jest jeszcze konieczna. Przyczyn jest wiele. Jest wśród nich, m.in. brak psychiatrów dziecięcych. W Polsce aktywnie działa nieco ponad 550 specjalistów. Inne przyczyny to: brak wiedzy na temat zaburzeń psychicznych wśród nieletnich, ryzyka ich wystąpienia, objawów i ścieżki leczenia. O konieczności edukacji i zmiany systemu oświatowego mówi dobitnie Raport Kancelarii Rymarz Zdort Maruta i UNICEF POLSKA.
Wyzwania systemowe
Twórcy raportu szli od ogółu do szczegółu. Pierwszym tematem, który poddali analizie były rozwiązania systemowe, ich założenia, a przede wszystkim funkcjonalność rozumiana jako możliwość realizacji. Jak wskazuje Raport Kancelarii Rymarz Zdort Maruta zarówno Narodowy Program Zdrowia, jak i Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego nie były do tej pory prawidłowo wypełniane w zakresie ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Wykazano też brak mechanizmów umożliwiających egzekwowanie wdrożenia i adaptacji ich założeń.
Wśród rekomendacji Kancelarii znajduje się m.in.:
- stworzenie jednego dokumentu/programu, który zawierałby wszystkie wytyczne dotyczące ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży,
- długofalowe zabezpieczenie źródeł finansowania na realizację w/w założeń,
- konieczność stworzenia systemu koordynacji i monitorowania realizacji programu,
- wdrożenie działań edukacyjnych i szkoleniowych dla jego realizatorów.
Na płaszczyźnie regulacji systemowych Kancelaria wskazała również:
- konieczność opracowania kryteriów jakości i bezpieczeństwa dla aplikacji zdrowotnych dedykowanych ochronie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
- opracowanie standardu opieki telemedycznej z zakresu zdrowia psychicznego,
- konieczność nowelizacji lub stworzenie nowej ustawy o zawodzie psychologa,
- zaliczenie psychiatrii dziecięcej do specjalizacji priorytetowych, aby szybko uzupełnić braki kadrowe i zwiększenie limitów miejsc przyjęć na studia o tym kierunku,
Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży od strony oświatowej
Nas, jako Fundację Nie Widać Po Mnie, której misją jest szeroko rozumiana psychoedukacja, w szczególności dotknęła kwestia oświaty i wyzwań, z którymi musi się zmierzyć system by zapewnić właściwą ochronę zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Podstawa programowa, o której mówi się ostatnio wiele, w żaden sposób nie uwzględnia edukacji dzieci z zakresu profilaktyki zdrowia psychicznego. W raporcie wskazano , że projekt zmian podstawy programowej nadal nie uwzględnia rozszerzenia o tematy kryzysów. – Aby jednak I poziom referencyjny mógł spełniać swoje funkcje,ważna jest wiedza dorosłych i ich podopiecznych na temat dobrostanu, zdrowia psychicznego, a także symptomów najczęstszych zaburzeń psychicznych. – mówi w komentarzu do raportu Urszula Szybowicz, Prezes Fundacji Nie Widać Po Mnie – Tylko ona pozwala wychwycić pierwsze, niepokojące sygnały zarówno u siebie, jak i u dzieci czy rówieśników z „ławki szkolnej”. Z tej perspektyw warto też zwrócić uwagę na poziom referencyjny „zero”. Zakłada on szeroko rozumianą psychoedukację dzieci, młodzieży, nauczycieli, rodziców i opiekunów. Działania powinny uwzględniać różne formy komunikacji i dotarcia do grup odbiorców, tak aby w możliwie jak najkrótszym czasie zwiększyć świadomość ogółu społeczeństwa. Oznacza to synchroniczne i wspólne działanie resortów rządowych, placówek edukacyjnych i medycznych oraz organizacji pozarządowych, które zazwyczaj mają zasoby intelektualne i przygotowanie do działalności edukacyjnej.
Twórcy Raportu z Kancelarii Rymarz Zdort Maruta potwierdzają potrzebę współpracy. Wskazują na potrzebę konsultacji społecznych, jako elementu warunkującego właściwe przygotowanie przedmiotu nauk o zdrowiu psychicznym, nad którym prace dopiero ruszyły. Ich rekomendacja wskazuje, że powinny w nich uczestniczyć specjaliści zdrowia psychicznego – psycholodzy, psychiatrzy, psychoeterapeuci, pedagodzy, ale także seksuolodzy czy dietetycy ze względu rosnącą liczbę przypadków zaburzeń odżywiania, jak również praktycy szkolni (pedagodzy i nauczyciele). Absolutnie nie można też zapominać o samych zainteresowanych – głównie o nastolatkach gotowych pokazać problemy i wyzwania, z którymi się mierzą, a z których dorośli mogą nie zdawać sobie sprawy.
Kancelaria wskazała też na istotne punkty, które wymagają regulacji. Obok zakresu tematycznego, należy jasno określić, m.in.:
- obowiązkowość lub fakultatywność przedmiotu,
- sposób prowadzenia,
- kto ma te zajęcia przygotowywać i prowadzić,
- opracowanie materiałów edukacyjnych oraz później sposób ich aktualizacji,
- sposób weryfikacji jakości kształcenia.
Obok konieczności rozszerzenia podstawy programowej o przedmiot z zakresu zdrowia psychicznego, twórcy Raportu wskazują również na:
- wadliwy jeszcze system opieki psychologiczno-pedagogicznej w szkołach oraz potrzebę stworzenia rozporządzenia, które określałoby jasno obowiązki i odpowiedzialność wsparcia na I poziomie referencyjnym,
- brak wystarczającej kadry pedagogicznej w placówkach oświatowych, która prowadzi do tego, że wdrożenie reformy zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży jest utrudnione,
- konieczność nowelizacji ustawy “Prawo oświatowe” pod kątem roli, obowiązków i zadań kuratora w systemie ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Nowe technologie w nowym podejściu prawa
Raport wskazuje także istotny problem technologii cyfrowej jako nowej formy uzależnienia nastolatków. Internet nie służy do wyszukiwania informacji, ale stał się wirtualną, dominującą rzeczywistością. Media społecznościowe i popularne komunikatory zastąpiły rozmowę i kontakty interpersonalne. Nawet 15% nastolatków jest uzależnionych od mediów społecznościowych. Jednak aż 53,9% czuje się samotnych w sieci, a ok. 30% cierpi na fobie społeczne, obawiając się kontaktów w realnym świecie i wybierając ten wirtualny. Popularne aplikacje budowane są na zasadzie uzależnienia, dostarczając użytkownikom pozornie przyjemnych bodźców i trzymając ich w stanie ciągłego zaangażowania. To tylko kilka z problemów, o których mówi Kancelaria.
Fundacja Nie Widać Po Mnie miała ogromną przyjemność i zaszczyt być Patronem Raportu. To ogromna dawka wiedzy. Zachęcamy do jego przeczytania. Nie tylko specjalistów, zajmujących się regulacjami prawnymi. To także opracowanie dla rodziców, opiekunów i nauczycieli, aby dać im obraz tego, z czym mierzy się system opieki psychiatrycznej, na który oni mogą mieć realny wpływ – poprzez zainteresowanie, zgłębianie tematu, własną edukację i czujność.
