14 września: Międzynarodowy Dzień Walki z Wypaleniem Zawodowym

Syndromy wypalenia zawodowego odczuwa 25% pracujących Polaków, a aż 70% z nas twierdzi, że jest nim zagrożonych. Tak wynika z Raportu STADA Health Report 2022. Mimo że wiemy o nim coraz więcej, nadal nie potrafimy się przed nim ustrzec. Jak rozwija się wypalenie zawodowe? O tym dzisiaj, w Międzynarodowy Dzień Walki z Wypaleniem Zawodowym. 

W dalszej części artykułu:

• Triada: Jakie są trzy główne komponenty wypalenia zawodowego?
• Od miesiąca miodowego po wyczerpanie emocjonalne: Jak rozwija się wypalenie zawodowe?
• Powszechność: Kto najbardziej narażony jest na wypalenie zawodowe?

Definicja: Jakie są trzy główne komponenty (objawy) wypalenia zawodowego?

Psycholog Christinie Maslach, Polsce z pochodzenia, zawdzięczamy ogólnie przyjętą definicję zjawiska. Według niej: „wypalenie jest syndromem emocjonalnego wyczerpania, depersonalizacji i braku satysfakcji zawodowej, które może wystąpić u osób wykonujących zawody oparte na kontaktach z innymi ludźmi”. Wyjaśnienie to przytacza tzw. triadę wypalenia zawodowego, czyli trzy podstawowe dymensje, które pojawiają się u każdego, kto się z nim zmaga. 

Są to:

• wyczerpanie emocjonalne objawiające się spadkiem energii i zaangażowania względem pracy, obniżonym samopoczuciem, irytacją i drażliwością; daje ono także szereg objawów psychosomatycznych, takich jak bóle głowy, brzucha, nudności, czy kołatanie serca;
• depersonalizacja oznacza zmianę stosunku do osób, z którymi wchodzimy w interakcje na polu zawodowym — zarówno do klientów, jak i współpracowników; pojawia się cynizm, złośliwość, niechęć do nawiązywania relacji i podejmowania współpracy; depersonalizacja może prowadzić nawet do dehumanizacji;
• brak satysfakcji zawodowej, co uwidacznia się umniejszaniem własnych osiągnięć i sukcesów zawodowych, kwestionowaniem wiedzy, umiejętności i kompetencji; pojawiają się też wątpliwości co do podejmowanych decyzji, a także poczucie braku kontroli nad przebiegiem ścieżki zawodowej.

Więcej na ten temat przeczytasz w materiale: „Wypalenie zawodowe — przyczyny, objawy, ryzyko”.

Od miesiąca miodowego po wyczerpanie emocjonalne: Jak rozwija się wypalenie zawodowe?

Początkowo psychologowie obserwujący zjawisko wypalenia zawodowego stawiali na mniej kontrastowy dualizm, twierdząc, że można być wypalonym lub niewypalonym w pracy. 

Wraz z badaniami i rozwojem wiedzy, cały proces prowadzący do utraty zaangażowania i zmęczenia jest znacznie dłuższy. Teraz wiemy już, że zazwyczaj przeciwległym stanem jest zaangażowanie, wulkaniczny wręcz zapał i bombowa energia. Tacy pracownicy, choć zachwycają pracodawcę, w rzeczywistości w największym stopniu narażeni są na syndrom wypalenia zawodowego. W końcu, aby coś mogło się wypalić, musi najpierw płonąć. 

5 faz wypalenia zawodowego wg. Miller i Dell Smith: Jak rozwija się wypalenie zawodowe?

Tych dwoje psychologów w 1999 roku opracowało model, swoisty schemat procesu kształtowania się wypalenia zawodowego. Składają się na niego:

• miesiąc miodowy (honeymoon) – to czas pełnego zapału, zaangażowania, wiary pracownika we własne możliwości i osobiste widmo sukcesu; na tym etapie pracownik bierze na siebie praktycznie wszystkie zadania, nie patrząc na zakres obowiązków;
• przebudzenie (awaking) jest to moment, w którym pracownik zaczyna widzieć obiektywnie realia pracy, dostrzegać wady systemu, w którym się znalazł, wątpić w swoją sprawczość, jednak znajduje się w stanie wewnętrznego konfliktu, starając się to wrażenie ignorować, a wręcz z nim walczyć; bierze więc na siebie jeszcze więcej obowiązków, chcąc udowodnić sobie i otoczeniu, jak wiele ma do zaoferowania i jak cennym jest pracownikiem;
• nadpalenie (brownout), którego objawami są pierwsze trudności w realizacji zadań; wynikają one nie tylko z powolnego spadku zaangażowania i efektywności, ale źródłem problemu jest głównie nadmiar zadań, które pracownik wziął na siebie w etapie pierwszym i drugim; zaczynają pojawiać się napięcia w relacjach z innymi i większa drażliwość; 
• pełnoobjawowe wypalenie zawodowe (full scale burnout) – mamy tu pełną triadę, a o której pisaliśmy wyżej; pojawia się zmęczenie fizyczne, psychiczne, spadek energii, poczucie osamotnienia i rezygnacji; dłużej utrzymujący się taki stan może prowadzić do stanów depresyjnych; to na tym etapie silnie zaznacza się chęć ucieczki z pracy, czego efektem często jest rezygnacja ze stanowiska i szukanie innego miejsca zatrudnienia; 
• odrodzenie (phoenix phenomenon) – jest to czas odreagowania wypalenia zawodowego, odpoczynku emocjonalnego i psychicznego; zazwyczaj następuje po zmianie pracy lub na etapie jej szukania. 

Fenomen feniksa odradzającego się z popiołów nie oznacza, że wypalenia zawodowe mija samoczynnie. Coraz częściej wymaga interwencji specjalisty zdrowia psychicznego. Zmiana pracy pomaga bowiem jedynie na chwilę. Tak, pozwoli przejść w fazę odrodzenia, jednak bez dotarcia do źródła problemu i zmiany postawy, schemat z dużym prawdopodobieństwem się powtórzy. 

Powszechność: Kto najbardziej narażony jest na wypalenie zawodowe?

Początkowo zakładano, że zjawisko dotyczy w szczególności przedstawicieli zawodów, które mocno związane są z interakcją z innymi. Dzisiaj postrzeganie to uległo zmianie. Oczywiście nadal wśród największej grupy ryzyka są zawody pomocowe, takie jak lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni, adwokaci, prokuratorzy i sędziowie. Na liście tej znajdują się także urzędnicy oraz nauczyciele, dla których przygotowaliśmy specjalny, bezpłatny e-book, do pobrania na stronie Fundacji Nie Widać Po Mnie.

Jednak narażony jest na nie każdy, kto charakteryzuje się wyjątkowym zaangażowaniem i  perfekcjonizmem w pracy, dla którego sukces jest znaczącą wartością. Pamiętajmy bowiem, że źródeł powstania wypalenia zawodowego jest wiele. To nie tylko interakcje z klientami czy pacjentami, ale też atmosfera w zespole, a także relacje zarówno na linii poziomej, jak i pionowej, zakres obowiązków czy presja wywierana przez pracodawców lub przełożonych. Dlatego zmagają się z nim często pracownicy korporacji, gdzie praca jest bardziej anonimowa, ścieżka kariery trudniejsza, a rywalizacja większa. To także zjawisko częste u managerów czy przedstawicieli handlowych. 

Specyficznym rodzajem wypalenia zawodowego, jest też wypalenie rodzicielskie, o którym pisaliśmy nieco wcześniej. 

Zachęcamy do lektury wszystkich naszych treści. Większa świadomość oznacza większą czujność i możliwość reakcji, zanim jedynym wyjściem będzie pomoc specjalisty zdrowia psychicznego lub odejście z pracy.

Źródła

1. Maslach, C., Jackson, S. (1984a). Burnout in organizational settings. Applied Social Psychology Annual, 5, 133-153. 
2. Maslach, C., Jackson, S. (1984b). Patterns of burnout among a notional sample of public contact workers. Journal of Health and Human Resources Administration, 7 (2), 189-212
3. Maslach C., Schaufeli W.B., Leiter M.P. Job burnout, Annual Review of Psychology, 2001, 52, 397-422

Miller LH., Dell Smith A. The road to burnout, the stress solution (online), American Psychological Association 1999 http://library.thinquest.org/255500/stres/references/htm