System opieki psychiatrycznej w Polsce jest w fazie transformacji. Zmiany dotykają sposobu organizacji, czyli są właściwie pracą u podstaw. To wymaga czasu. Cierpią na tym jednak pacjenci, którzy nadal czekają tygodniami (czasem miesiącami) na konsultacje, diagnozę i leczenie zaburzeń psychicznych. Do braku wystarczającej ilości specjalistów dochodzi jeszcze fatalna infrastruktura, w której nie chcą już pracować same kadry i która nie zapewnia godnych warunków leczenia. O problemach, wyzwaniach i przyszłości opieki psychiatrycznej w Polsce mówiono podczas panelu dyskusyjnego, 4 marca 2024 r.
W spotkaniu uczestniczyli:
- Paulina Piechna-Więckiewicz, podsekretarz stanu, Pełnomocnik Ministra Edukacji ds. zdrowia psychicznego uczniów
- dr n. med. Aleksandra Lewandowska, Krajowy konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży
- Anna Maria Śremska, Prezes Związku Pracodawców Opieki Psychiatrycznej i Leczenia Uzależnień
- Piotr Gałecki, Krajowy konsultant w dziedzinie psychiatrii
- Andrzej Zakrzewski, dyrektor Warmińsko-Mazurskiego Oddziału NFZ.
Panel poprowadził prof. dr hab. n. med. Mariusz Gujski.
Spotkanie otworzyła wypowiedź Wojciecha Koniecznego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia.
Zaczął on od podkreślenia, iż istotną częścią trwającej reformy jest zmiana opieki psychiatrycznej nad dziećmi i młodzieżą. Chociaż nadal głównie leczenie odbywa się w specjalistycznych placówkach, jednak coraz więcej miejsca poświęca się na organizowanie pomocy w najbliższym środowisku nieletnich, czyli w szkole. Wśród działań wymienił opiekę pedagoga szkolnego, psychologa i szerokie zadania psychoedukacyjne skierowane zarówno do uczniów, jak i nauczycieli. Najważniejsze jest bowiem szybkie wychwycenie pojawiających się zaburzeń psychicznych. Minister przedstawił też wizję i kierunek przyszłym zmian – powolne odchodzenie od całodziennej, długiej opieki stacjonarnej na rzecz psychiatrii środowiskowej. Jest to system, który z powodzeniem wdrażany jest już w krajach rozwiniętych.
Po jego krótkim wystąpieniu natychmiast pojawiło się pytanie dotyczące toczącego się pilotażu, które obecnie wywołuje duże zamieszanie, konsternację i niepewność w środowisku psychiatrycznym. Co stanie się po jego zakończeniu, czyli po 31 grudnia 2024 r.?
Sekretarz Stanu Ministerstwa Zdrowia w odpowiedzi zapewnił, że ocena pilotażu odbędzie się jeszcze w jego trakcie, co pozwoli zweryfikować efekty. Jednocześnie podkreślił, że w zamiarze MZ leży utrzymanie pilotażu CBT do momentu, kiedy rozpisane zostaną konkursy i podpisane umowy.
Po jego wystąpieniu rozpoczęła się główna część spotkania.
Psychiatria dzieci i młodzieży
Było to pierwsze zagadnienie, którym zajęli się paneliści. Pierwsza wypowiadała się podsekretarz stanu Paulina Piechna-Więckiewicz, Pełnomocnik Ministra Edukacji ds. zdrowia psychicznego uczniów. Zapewniła, że najważniejszą kwestią jest dokończenie procesu, który w przyszłości zapewni dostępność psychologa w każdej placówce edukacyjnej na terenie kraju. – Teraz mamy 75% szkół, w których obecny jest psycholog i 25%, w których takiej możliwości nie ma – mówiła podsekretarz stanu. – Jest kilkaset gmin, które muszą funkcjonować bez psychologa w szkole. Tymczasem jest to warunek konieczny, byśmy mogli pracować na rzecz zdrowia psychicznego na poziomie “zero”, czyli na poziomie, który wszystkich nas by usatysfakcjonował.
Zaznaczyła również, że w nowym rządzie udało się już nawiązać współpracę pomiędzy trzema kluczowymi ministerstwami w celu poprawy opieki psychologicznej dzieci i młodzieży. Spodziewa się, że wkrótce dołączą do nich pozostałe resorty, m.in. Ministerstwo Cyfryzacji oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zamiarem współpracy jest m.in.wyposażenie nauczycieli już w toku studiów w narzędzia i wiedzę, jak i kiedy zareagować na problemy podopiecznych oraz gdzie skierować dziecko.
Kolejnym elementem, który poruszyła podsekretarz stanu Paulina Piechna-Więckiewicz,, była współpraca z rodzicami. – Rodzice często nie przychodzą z dzieckiem na terapię. – podkreślała. – Boją się. Wstydzą się. Często nieświadomie stygmatyzują swoje dzieci, nie chcąc uczestniczyć w spotkaniach.
W sprawie psychiatrii dzieci i młodzieży głos zabrała również Krajowa Konsultant ds. Zdrowia Psychicznego Dzieci i Młodzieży Aleksandra Lewandowska. – Bardzo często powtarzamy, jak ważna jest współpraca międzyresortowa, jeśli chodzi o zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży – mówiła. – Jest ona istotna nie tylko na poziomie “zero”, ale na wszystkich trzech poziomach referencyjnych.
Infrastruktura sektora opieki psychiatrycznej
To kolejny temat, z którym “rozprawili się” paneliści. Jak podkreślał prowadzący prof. Mariusz Gujski– obecnie mamy niezwykle dobrą Ustawę o ochronie zdrowia psychicznego, a także nowoczesną Ustawę o prawach pacjenta. Tymczasem to infrastruktura jest uznana za piętę Achillesową współczesnego systemu opieki psychiatrycznej. To ona skutecznie uniemożliwia realizację założeń i zapisów w aktach prawnych.
Jako pierwsza w tej sprawie wypowiadała się Anna Maria Śremska, Prezes Związku Pracodawców Opieki Psychiatrycznej i Leczenia Uzależnień. – Opieka środowiskowa – tak – mówiła na wstępie. – Jednak bez szpitali tej opieki nie da się zorganizować. Absolutnie identyfikujemy potrzeby infrastrukturalne, które dziś determinują rozwój placówek lub powstrzymują nas przed tym rozwojem i zapewnieniem godnego, profesjonalnego leczenia naszym bliskim(…). Mówimy też głosem pracowników, którzy w tych warunkach infrastrukturalnych nie chcą już dłużej pracować.
Podkreślała też wagę i konieczność stworzenia ogólnopolskiego programu, który będzie odpowiadał na potrzeby infrastrukturalne. Jako rozwiązanie wskazała, m.in. Fundusz Medyczny czy Środki z KPO.
Prof. Piotr Gałecki, Konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii, zapytany o różnice regionalne zarówno w sferze infrastruktury, jak i zasobów kadrowych podkreślał: – Różnice wynikają w szczególności z dostępności personelu. Mówiliśmy wcześniej o farmakoterapii, która jest istotna w każdej dziedzinie medycyny. Wszystkie leki psychiatryczne są obecnie refundowane. Tutaj nie mamy żadnych barier. Psychiatria jako dziedzina medycyny stała się popularna w rozumieniu bardzo pozytywnym. Absolwenci kierunków medycznych chcą wybierać psychiatrię jako swoją ścieżkę zawodową. Znajduje się ona w trójce najczęściej wybieranych specjalizacji, więc o kadry się nie boimy. Polski dorobek psychiatryczny został doceniony przez Europejskie Towarzystwo Psychiatryczne. Bardzo prawdopodobne też, że jeden z polskich podręczników do psychiatrii będzie obowiązkowy do Europejskiego Egzaminu Psychiatrycznego. Zmieniamy system opieki i dostępu. Kierunek, o którym dzisiaj mówił przedstawiciel MZ, czyli zwiększenie nacisku na opiekę środowiskową, też jest dobrym rozwiązaniem. Najważniejsze jest bowiem zaopiekowanie kryzysów psychicznych. Skąd więc różnice w dostępności? Tam gdzie była infrastruktura taka, która związana była z centrami szkoleniowymi, gdzie mogli być też rezydenci, to tam zwykle nie mamy problemów z dostępnością do psychiatrii. Mówimy tu, między innymi o województwie śląskim, małopolskim czy mazowieckim. Tymczasem takie regiony jak województwo opolskie i lubuskie, gdzie infrastruktura była słaba, trudno jest znaleźć osoby, które będą tam pracowały lub z zewnątrz zasilały placówki. Dla polskiej opieki psychiatrycznej największym wyzwaniem jest właśnie infrastruktura.
Andrzej Zakrzewski – Dyrektor Warmińsko-Mazurskiego Oddziału NFZ,. poproszony został o przedstawienie sytuacji w regionie w zakresie infrastruktury oraz dostępności do kadry medycznej. Wskazał, że jednym z większych problemów jest opieka psychiatryczna dzieci i młodzieży. – Staramy się jednak to zmienić – mówił dyrektor. – Kontraktujemy usługi w zakresie psychiatrii dziecięcej. Obecnie w ośrodkach pierwszego poziomu mamy ich 13. Za chwilę będzie 17. Wart podkreślenia jest również wysiłek Samorządu. Mamy obecnie nietypową sytuację. Samorząd Województwa podjął się budowy nowego ośrodka leczenia dzieci i młodzieży, który ma być ośrodkiem troszkę większym niż na potrzeby naszego regionu. To dlatego, że przez wiele lat nie mieliśmy dostępności do takiego właśnie stacjonarnego systemu leczenia (…)
Wspomniany ośrodek ma zapewniać realizację założeń aktów prawnych w postaci zapewniania właściwego leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży. Będzie też rozwijał system opieki środowiskowej. Inwestycja realizowana jest, m.in. ze środków europejskich.
Projekty wdrażane przez ministerstwo
Końcowa część panelu poświęcona była aktualnym planom oraz realizowanym projektom w zakresie opieki psychiatrycznej. Wspomniano o:
- Projekcie z FRSE, który ma na celu pomoc poradniom psychologicznym i psychologiczno-pedagogicznym w spełnianiu większej roli w systemie. Na jego realizację przeznaczono 70 mln złotych, które wykorzystane zostaną na doposażenie poradni.
- Pilotażu z Uniwersytetem Śląskim, który zbliża się ku końcowi. Wyniki będą dostępne w kwietniu. a na ich podstawie powstaną propozycje skierowane do samorządów.
- Profilaktyce, czyli poziomie “zero”, która opiera się na edukacji. W ramach realizacji tych zadań samorządy mają różne możliwości wykorzystania środków – m.in., na prowadzenie kampanii zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.
Chwilę na wypowiedź miała także Urszula Szybowicz, Prezes Fundacji Nie Widać Po Mnie, która wywołana została przez prof. Gujskiego z sali w celu przedstawienie punktu widzenia organizacji pozarządowych, które aktywnie włączają się w realizację niektórych działań z zakresu profilaktyki i organizacji opieki psychiatrycznej. – Jest coś, o czym mówimy głośno na konferencjach od ośmiu lat – mówiła. – Traktujemy zdrowie psychiczne bardzo politycznie. Moim marzeniem na dzisiaj jest, aby samorządy – bez względu na to, jaka opcja polityczna nimi zarządza – traktowały zdrowie psychiczne ponadwymiarowo. Niezależnie bowiem, kto teraz rządzi, my ze zdrowiem pacjenta zostaniemy. A oni faktycznie potrzebują naszej pomocy.
