W Polsce rozpoznawalność depresji u seniorów wynosi zaledwie 15%. Tymczasem według badania PolSenior2 może się z nią zmagać nawet 23%, czyli ok. 2 mln osób po 60 roku życia. Zaburzenia nastroju w tej grupie wiekowej mają zazwyczaj charakter przewlekły. Problem pogłębia fakt, że objawy łatwo pomylić z naturalnym procesem starzenia się organizmu oraz dolegliwościami somatycznymi lub otępiennymi. Jak rozpoznać depresję u seniora? Co powinno zaniepokoić opiekunów, lekarzy i bliskich?
W tym artykule wyjaśniamy:
- jak objawia się depresja?
- czym różni się depresja u seniorów od zaburzenia u młodszych pokoleń?
- kiedy należy zwrócić baczniejszą uwagę na zachowanie seniora?
- jak rozpoznać depresję u osób starszych?
- Czym jest Geriatryczna Skala Oceny Depresji?
Objawy depresji nie tylko w podeszłym wieku
Zaburzenie nastroju u osób starszych przebiega często inaczej niż w innych grupach wiekowych, chociaż główne objawy są zbliżone. Warto więc wyjaśnić, czym ogólnie jest depresja.
Jest ona czymś większym i bardziej wszechogarniającym niż smutek.
Charakteryzuje się spadkiem nastroju, który utrzymuje się w sposób ciągły przynajmniej 14 dni. Nie jest to jednak jej jedyny wyznacznik. U osób cierpiących pojawiają się objawy na polu zarówno psychicznym, emocjonalnym, jak i somatycznym. Typowe dla niej są:
- smutek,
- przygnębienie,
- pustka emocjonalna,
- anhedonia, czyli utrata zdolności odczuwania przyjemności,
- spadek koncentracji,
- ruminacje, czyli nawracające negatywne myśli i katastrofizacja,
- agresja, rozdrażnienie, przewrażliwienie, frustracja,
- myśli samobójcze.
Wśród objawów somatycznych depresji wymienić możemy m.in.:
- zaburzenia snu — zarówno bezsenność, jak i nadmierne zapotrzebowanie na sen,
- zmianę łaknienia — brak apetytu lub (rzadziej) duże zapotrzebowanie na jedzenie,
- problemy ze strony układu trawiennego, takie jak nudności, bóle żołądka, niestrawność, zaparcia,
- dolegliwości oddechowe — płytki i krótki oddech, bezdech,
- kołatanie serca,
- choroby wieńcowe,
- świąd skóry,
- suchość w ustach,
- kolki nerkowe.
- ogólne dolegliwości bólowe o charakterze przewlekłym.
Wiele punktów z tej listy stereotypowo przypisujemy do wieku podeszłego. Konsekwencją tego jest fakt, że u zaledwie 7% seniorów zaburzenie leczone jest w sposób prawidłowy.
Czym różni się depresja u osób starszych od depresji w młodszym wieku?
Osoby starsze rzadziej skarżą się na obniżony nastrój. Wynika to z kilku czynników. Z jednej strony seniorzy dobrze się maskują. Nauczyli się panować i kontrolować swoje uczucia.
Z drugiej natomiast panuje powszechne przekonanie (także wśród osób starszych), że podeszły wiek jest okresem trudnym i mniej przyjemnym. Pojawia się też więcej sytuacji stresogennych i traumatycznych, takich jak utrata współmałżonka i rówieśników, które w naturalny sposób wpływają na smutek i żałobę.
Co więc charakteryzuje depresję u seniora?
Zdecydowanie częściej zgłaszają oni problemy ze snem. Narzeka na nie blisko połowa osób po 60 roku życia. Tymczasem — dla porównania — u osób młodych współczynnik ten wynosi maksymalnie kilkanaście procent. Zaburzenia rytmu dobowego dotyczą zarówno kłopotów z zaśnięciem, jak i częstym budzeniem się w nocy. Skutkuje to ogólnym zmęczeniem i spadkiem koncentracji, a także potrzebą drzemek w ciągu dnia.
Innym objawem depresji u osób starszych jest także spowolnienie psychoruchowe oraz spadek energii. Cierpiący mają problem z zapamiętywaniem. Zaczynają też poruszać się i mówić wolniej. Niektóre z tych objawów często mylnie brane są za choroby otępienne. Ważnym rozróżnieniem jest fakt, że senior cierpiący na depresję zdaje sobie sprawę z zaników pamięci. Jednocześnie wie dokładnie, gdzie się znajduje, czy jaki jest dzień. Tak nie jest w przypadku chorób otępiennych w dalszym ich stadium.
Specyfika zaburzeń nastroju u seniorów objawia się na płaszczyźnie somatycznej. Osoby starsze cierpiące na depresję częściej zgłaszają problemy, takie jak dolegliwości bólowe, niepokojące objawy ze strony układu krążeniowego, trawiennego, oddechowego. Faktem jest jednak, że samo zaburzenie może je wywołać. Jednocześnie to one też są jednym z jego głównych źródeł. To niczym autostrada w obu kierunkach.
U osób starszych z depresją dominuje uczucie bezradności oraz bezsensu dalszego życia. Co więcej, z pozoru przytaczają oni „rozsądne” argumenty, takie jak: “Jestem chory i nie czeka mnie nic poza bólem. Po co więc mam żyć?
Sygnały alarmowe w zachowaniu seniora — Co powinno zwrócić uwagę opiekunów, lekarzy i bliskich?
Do seniorów nie możemy podchodzić stereotypowo. Nie każdą dolegliwość powinniśmy tłumaczyć stwierdzeniem: „TAK JUŻ MUSI BYĆ”, czy „TAKA WŁAŚNIE JEST STAROŚĆ”. Jesień życia może — a nawet — powinna być przyjemna.
Trzeba być po prostu czujnym i większą uwagę zwracać na zmiany w zachowaniu seniora.
Jakie zatem sygnały powinny niepokoić?
Poza zgłaszanymi problemami zdrowotnymi o charakterze somatycznym, bezsennością i utratą apetytu, należy baczniej przyglądać się seniorowi, który nagle stracił on zainteresowanie swoim hobby i nie szuka nowych pasji. Anhedonia jest zazwyczaj wiernym kompanem depresji.
Alarmujący bywa też nagły spadek aktywności fizycznej. Seniorzy często tłumaczą to dolegliwościami bólowymi, lękiem przed przeziębieniem czy utratą równowagi. W rzeczywistości jednak może być to wynik obniżonej energii, niechęci do życia i spowolnienia motorycznego. Jest to jednak błędne koło. Ruch bowiem — zwłaszcza na świeżym powietrzu — ma zbawienny wpływ nie tylko na ciało, ale także na psychikę osób w podeszłym wieku. Wśród jego zalet wystarczy wymienić:
- zapobieganie sarkopenii, czyli utracie masy ciała,
- wzmocnienie układu sercowo-naczyniowego,
- regulowanie trawienia,
- zwiększenie apetytu dzięki większemu zapotrzebowaniu energetycznemu.
Na płaszczyźnie psychicznej aktywność fizyczna w wieku podeszłym przyczynia się między innymi do:
- zwiększenia stężenia serotoniny, dopaminy i noradrenaliny,
- poprawy humoru i koncentracji.
Jednocześnie znacząco zmniejsza ryzyko chorób otępiennych. Brak aktywności fizycznej u osób starszych nie tylko jest objawem depresji. Może też do niej prowadzić.
Trzeba także dokładnie analizować przebieg chorób. Wiele z nich może mieć swoje źródło właśnie w zaburzeniu psychicznym.
Szczególną troską i uwagą należy objąć osoby cierpiące na dolegliwości bólowe czy choroby o charakterze przewlekłym. Zwiększają one ryzyko wystąpienia depresji. Przykładowo, towarzyszy ona ok. 50% pacjentom z nowotworami i 30% z problemami układu krążenia. W trosce o aspekt fizyczny procesu zdrowienia łatwo nie zauważyć towarzyszących chorobie objawów depresji. Tymczasem nie tylko zwiększa ona ból pacjentów o dodatkowy aspekt psychiczny. Utrudnia także sam proces leczenia i zwiększa ryzyko negatywnych konsekwencji, w tym śmierci.
Jak rozpoznać depresję u seniora?
Diagnoza wymaga konsultacji ze specjalistą zdrowia psychicznego — psychologiem, psychiatrą lub psychoterapeutą. Jednak zarówno lekarze, lekarze geriatrzy, jak i opiekunowie mają do dyspozycji testy, które mogą wstępnie potwierdzić pojawienie się zaburzenia.
Pierwszym z nich jest Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9. Pozwala on — na podstawie odpowiedzi na 9 zawartych w nim pytań — ocenić stan zdrowia psychicznego oraz jego wpływ na codzienne funkcjonowanie danej osoby. Badani odpowiadają w skali czteropunktowej (0-3) Kwestionariusz odnosi się do wszystkich, bez względu na wiek.
Innym testem jest Geriatryczna Skala Oceny Depresji. Koncentruje się ona wyłącznie na osobach starszych, uwzględniając specyfikę zaburzenia u seniorów. Wersja pełna zawiera 30 pytań, średnia skrócona jest do 15, a w najmniejszej jest ich 4. W przypadku zaistnienia pilnej potrzeby i naprawdę niepokojących objawów lekarze stosują trzeci model. W każdym przypadku badani odpowiadają TAK lub NIE. W pełnej wersji testu podejrzenie depresji występuje, jeśli pacjent uzyskał minimum 11 punktów. Geriatryczna Skala Oceny Depresji jest subiektywną samooceną. Jej wynik jest wskazaniem do dalszej, pogłębionej diagnozy, którą powinien przeprowadzić specjalista zdrowia psychicznego.
Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki zaburzeń depresyjnych dla osób po 60 roku życia z województwa mazowieckiego
Samorząd Województwa Mazowieckiego przeznaczył środki na Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki zaburzeń depresyjnych dla osób po 60 roku życia z województwa mazowieckiego na lata 2023-2025, którego jednym z organizatorów jest Fundacja Nie Widać Po Mnie.
Celem głównym programu jest zwiększenie o minimum 0,1% liczby zidentyfikowanych podejrzeń przypadków zaburzeń depresyjnych wśród osób powyżej 60 roku życia mieszkających w województwie mazowieckim w latach 2023-2025.
Cele szczegółowe
- Zwiększenie dostępności do świadczeń w zakresie profilaktyki zaburzeń depresyjnych dla osób po 60 roku życia dla co najmniej 70% liczby uczestników zaplanowanych w programie.
- Zwiększenie poziomu wiedzy z zakresu zaburzeń depresyjnych u minimum 50% uczestników edukacji zdrowotnej spośród I grupy docelowej (tj. Osób po 60 roku życia) w latach 2023-2025.
- Zwiększenie u minimum 70% uczestników szkoleń spośród II grupy docelowej, tj. lekarzy i opiekunów osób starszych, poziomu wiedzy z zakresu zaburzeń depresyjnych w latach 2023-2025.
- Zwiększenie poprawy stanu psychicznego u co najmniej 30% uczestników, którzy zakończyli proces terapeutyczny w okresie realizacji programu.
Program finansowany jest z budżetu Województwa Mazowieckiego.
Źródła:
Sylwia Kałucka; Cechy depresji w wieku podeszłym- etiologia, rozpoznawanie i leczenie, Geriatria, nr 8, 2014.
http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201404_Geriatria_005.pdf
https://www.termedia.pl/poz/Dr-Slawomir-Murawiec-o-depresji-u-osob-starszych,35370.html
