Wypalenie zawodowe opiekuna osoby z depresją
“Nie wiem, co było najtrudniejsze. Czy to, że ze wszystkim zostałam sama, nie mogąc liczyć na pomoc partnera zmagającego się z depresją. Czy to, że troszczyłam się o osobę, która stała się dla mnie zupełnie obca? Czy też to, że stałam się…niewidzialna…?” – mówi Kinga.
Dzisiaj poruszymy trudny temat, o którym nadal niewiele się mówi. Przyjrzymy się, jak z depresją radzą sobie najbliżsi pacjenta? W jakim stopniu zaburzenie domownika wpływa na ich funkcjonowanie. I czy oni też potrzebują wsparcia.
W dalszej części artykułu:
Obciążenie opiekuna osoby z depresją: Z czym zmagają się partnerzy pacjentów w depresji?
Z depresją zmagają się nie tylko sami pacjenci. Dotyka ona każdego członka rodziny, zaburzając naturalną trajektorię życia domowników, zwłaszcza gdy osobą cierpiącą jest partner/mąż i ojciec, partnerka/żona i matka, którzy nie są w stanie pełnić dotychczasowych funkcji i obowiązków wynikających z bycia w związku lub posiadania dzieci.
Z czym zmagają się ich najbliżsi?
Przeciążenie: wypalenie opiekuna osoby z depresją jako efekt nadmiaru zadań, obowiązków i odpowiedzialności
Opieka nad osobą w depresji spada na pozostałych domowników, a w szczególności na partnera lub partnerkę. Biorą oni na siebie cały pakiet obowiązków, który do tej pory rozkładał się na dwie dorosłe osoby i samodzielnie podejmują każdą decyzję, przejmują opiekę nad dziećmi, zmagają się z problemami nastolatków. Jednocześnie stają w roli opiekuna partnera, pilnując przestrzegania przez niego zaleceń lekarskich, kontrolując przyjmowanie leków antydepresyjnych czy motywując do aktywności.
Jeśli taka sytuacja trwa krótko, jest bezproblemowa. Jednak depresja to nie przeziębienie. Nie mija w tydzień, z każdym dniem obciążając domowników coraz bardziej. – Z czasem miałam dość — wyznaje Kinga. – Nie braku zaangażowania w obowiązki domowe, ale tej obojętności na sprawy naszej rodziny. Każdą decyzję musiałam podejmować samodzielnie. Każdy problem rozwiązać sama. Miałam wrażenie, że mam jeszcze jedno dziecko, że żyję samotnie bez wsparcia, poczucia bezpieczeństwa i pomocy.
Odpowiedzialność za życie
Depresja niesie ze sobą duże ryzyko wystąpienia zdarzeń suicydalnych. Jest główną przyczyną samobójstw na świecie. Z tą świadomością żyją opiekunowie osób zmagających się z tym zaburzeniem. To generuje nieustanny stres i napięcie.
– To było niewiarygodnie trudne — przyznaje Kinga. – Ten ciągły strach i czujność. Niepewność i lęk, co zastanę po powrocie z pracy. Nikt mi nie powiedział, jak postępować, co robić, na co zwrócić uwagę. Najciężej było na początku. Po hospitalizacji. W miarę, jak sytuacja się ustabilizowała, było już lepiej.
Życie na bombie: codzienność opiekunów osób w depresji
Dużym obciążeniem dla opiekunów osób w epizodzie depresyjnym, w szczególności w przypadku nasilenia objawów lub w momencie zakończenia hospitalizacji, jest konieczność czynnego włączenia się w dalszy proces terapeutyczny. Kontrola przyjmowanych leków, pilnowanie przestrzegania zaleceń zespołu medycznego przy jednoczesnym utrzymaniu kruchej równowagi między troską a nadopiekuńczością — oto codzienność opiekunów — Czułam, że siedzę na bombie — mówi Kinga. – Jeden ruch nie tak, jeden gest za dużo, nieodpowiednie słowo w danej chwili wywoływało reakcję — irytację, złość, nieprzyjemne słowa. Czytałam, co mówić, jakich słów unikać, by nie urazić partnera. Nie działało. Stąpałam po kruchym lodzie, nie wiedząc, co wywoła złą reakcję. A ja tylko się martwiłam.
Jak to jest być niewidzialnym?
Depresja jednego z domowników determinuje życie pozostałych, podporządkowując ich sobie. Partner/partnerka często rezygnuje z życia towarzyskiego, co wynika przede wszystkim z nadmiaru obowiązków i braku czasu. Nie starcza go na weekendowe wypady, a o wspólnym wyjściu do kina czy chociaż na spacer czasem trudno nawet marzyć. Potrzeby i wyzwania, z jakimi mierzą się osoby w depresji, nieuchronnie stają się priorytetem. W tym wszystkim opiekunowie zapominają o sobie.
– W chorobie partnera nie liczyło się moje samopoczucie — mówi z żalem Kinga. – Nikt nigdy mnie nie zapytał, jak się czuję, jak daję radę czy chociaż, czego mi potrzeba, jak mi pomóc. Dla siebie, partnera, znajomych i rodziny stałam się po prostu niewidzialna. Tak było do momentu, kiedy zrozumiałam, że dla siebie muszę być ważna. Inaczej się rozpadnę.
Zawodowe wypalenie opiekuna: Co to jest?
O wypaleniu opiekunów w ciągu ostatniej dekady mówi się wiele. Jednak zazwyczaj temat ten poruszany jest w kontekście zajmowania się osobą starszą, głównie rodzicem lub też partnerem przewlekle chorym z naciskiem na choroby onkologiczne. [1,2]
Należy jednak pamiętać, że depresja należy do zaburzeń, które również mają charakter przewlekły. Trudno przewidzieć, jak długo będzie trwać proces terapeutyczny, a także jakie będą jego efekty. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że 25-30% pacjentów zmaga się z tzw. depresją lekooporną, kiedy proces leczenia znacznie się wydłuża. W takiej sytuacji najbliżsi osób z zaburzeniem mierzą się ze wszystkimi wyzwaniami i trudnościami, jakie stawia opieka nad pacjentem z przewlekłą chorobą somatyczną lub w podeszłym wieku czy z demencją. Ich zadania niczym się nie różnią.
Przedłużający się proces terapeutyczny, obciążenie fizyczne, emocjonalne i psychiczne bez odpowiedniego wsparcia szybko może przerodzić się w zespół wypalenia opiekuna. Jest to stan wyczerpania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego, w którym zazwyczaj nie jest on w stanie dłużej realizować nałożonych na niego obowiązków i zadań, nawet jeśli na początku nie sprawiały mu trudności.
Objawy wypalenia opiekuna osoby z depresją: Co powinno nas zaniepokoić?
Wypalenie opiekuna ma trzy aspekty, które są tożsame dla klasycznego wypalenia zawodowego. Ta triada to:
- wyczerpanie emocjonalne objawiające się spadkiem energii, niechęcią, znużeniem, przygnębieniem, smutkiem,
- depersonifikacja, która w przypadku wypalenia opiekuna oznacza utratę zaangażowania w opiekę; objawia się podwyższą irytacją i cyniczną postawą wobec podopiecznego; może też towarzyszyć temu nerwowość i drażliwość,
- brak satysfakcji z pełnienia funkcji opiekuna, czyli m.in. poczucie braku kontroli nad własnym życiem, nadziei na zmianę sytuacji, poczucie bezradności, kwestionowanie własnej wartości i umiejętności.
Wypaleniu opiekuna mogą też towarzyszyć objawy somatyczne, takie jak bóle głowy, dolegliwości bólowe mięśni, kręgosłupa, kołatanie serca, problemy ze strony układu trawiennego, np. mdłości, wymioty, zaparcia lub biegunki.
Warto zaznaczyć, że wypalenie nie pojawia się nagle. Jest to zazwyczaj proces długotrwały, w którym poszczególne objawy, czy też sygnały dochodzą powoli, z czasem nabierając intensywności.
Zespół wypalenia opiekuna nie jest depresją, jednak bez właściwego zaopiekowania może się w nią przerodzić. Dlatego jest kluczowym aspektem jest uważne obserwowanie siebie, swoich uczuć i reakcji.
Ciekawostka: W literaturze naukowej pojawia się też pojęcie Zespół Stresu Opiekuna (Caregiver Stress Syndrome). [3]
Profilaktyka: Jak zapobiegać wypaleniu opiekuna osoby w depresji?
Podobnie jak z każdym aspektem zdrowia, także i w tym wypadku warto stosować zasadę: „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Profilaktyka ma tu kluczowe znaczenie, dlatego już na początku opieki nad osobą w depresji lub w jakiejkolwiek chorobie przewlekłej warto zatroszczyć się o siebie i wprowadzić taką organizację, która uwzględniać będzie chociaż częściową realizację potrzeb opiekuna.
Jesteś w tej roli? Oto co możesz zrobić, aby zatroszczyć się o siebie…
Dbaj o zdrowy sen
Chociaż wydawać może się to trudne w obliczu nadmiaru obowiązków, jednak sen jest kluczowy dla właściwej regeneracji nie tylko ciała, ale także centralnego układu nerwowego. Bezsenność i wszelkie zaburzenia rytmu dobowego zwiększają ryzyko wystąpienia depresji.
Jedz zdrowo i rozsądnie
Nadal też nie doceniamy wartości zdrowej diety i jej wpływu na aspekt emocjonalny. Dostarczanie odpowiedniej ilości witamin i minerałów, a także kwasów z grupy OMEGA 3 i OMEGA 6 istotnie wpływa na obniżenie ryzyka wystąpienia spadku nastroju i epizodów depresyjnych.
Wprowadź regularną aktywność fizyczną
Ma ona znaczenie o tyle duże, że podczas ćwiczeń rośnie stężenie endorfin, czyli hormonów szczęścia oraz dopaminy.
Metaanaliza badań dowiodła, że osoby regularnie uprawiające sporty są o 17% mniej narażone na wystąpienie epizodu [4]. To ważna informacja dla opiekunów nadmiernie obciążonych obowiązkami. Ponadto regularna aktywność fizyczna pozwoli Ci oderwać się od wyzwań i obowiązków domowych.
Dbaj o relacje towarzyskie
Tak, wiemy — to niełatwe. Nie oznacza jednak, że nie jest to możliwe. Z pewnością Twoje życie jako opiekuna wymaga rezygnacji z wielu przyjemności. Jednak nie powinno to dotyczyć relacji z rodziną oraz przyjaciółmi. Warto raz w tygodniu wyjść chociażby na kawę lub wyskoczyć na kawałek ciasta. Oderwiesz myśli albo spędzisz czas z osobą, która Cię wysłucha.
Warto takie spotkania wprowadzić w ustalony rytm tygodnia. To pozwoli lepiej się do nich przygotować i znaleźć ewentualnie osobę, która w tym czasie na chwilę przejmie Twoje domowe obowiązki.
Korzystaj z pomocy
Nie bój się prosić o pomoc rodzinę lub przyjaciół w sytuacji, gdy chcesz pobiegać, iść na spacer czy wyjść do kina. Nie bierz wszystkiego na swoje barki, gdyż sam/sama tego nie udźwigniesz. Zbytnie przeciążenie to prosta i szybka droga do wypalenia.
Stosuj techniki relaksacyjnych
Trening autogenny Schultza, relaksacja Jacobsona, techniki oddechowe, trening uważności czy medytacja lub praktyka modlitewna – to tylko kilka przykładów skutecznych narzędzi, które ułatwiają rozładowanie nadmiernego stresu, wyciszenie i odzyskanie równowagi emocjonalnej. Czasem wystarczy kilka, kilkanaście minut, by się uspokoić.
Poszukaj grup wsparcia online lub zgłoś się do psychologa
Nie czekaj, aż pojawi się kryzys. Internet to źródło wielu inspiracji, a także miejsce pomocy. Poszukaj grupy osób, które mierzą się z podobnymi wyzwaniami i mają za sobą podobne doświadczenia. Rozmowa i ich wsparcie może mieć duży walor terapeutyczny.
Podobnie z poradą psychologa. Polski system opieki zdrowotnej nie przewiduje wsparcia najbliższych pacjentów z depresją. Nawet po zakończonej hospitalizacji domownika jego rodzina nie może liczyć na regularną pomoc w postaci konsultacji psychologicznych. Obejmują one tylko proces terapeutyczny pacjenta z depresją.
Dlatego samodzielnie poszukaj wsparcia. Nawet jeśli jesteście na początku procesu terapeutycznego, czujesz, że podołasz, jesteś pełen siły i energii, warto znaleźć specjalistę zdrowia psychicznego, który obiektywnie będzie patrzeć na Twoją sytuację. Regularne wizyty u psychologa mogą działać profilaktycznie, zapobiegając powstawaniu kryzysu, jakim jest wypalenie zawodowe opiekuna. Nie muszą być to konsultacje stacjonarne. Jeśli brakuje Ci czasu lub mieszkasz w miejscowości, gdzie takich specjalistów nie ma, możesz zdecydować się na rozmowy online. Ważne, byś miał możliwość szczerości i otwartości.
Wypalenie opiekuna a wsparcie: Gdzie szukać pomocy, gdy zespół wypalenia opiekuna się pojawi?
Warto pamiętać, że zespół wypalenia opiekuna nie jest depresją. Często jednak wymaga wsparcia specjalisty. W przeciwnym razie może się w nią przerodzić. Pomocy udziela psycholog, psychoterapeuta, a przy znacznym nasileniu objawów niezbędne mogą okazać się wizyty u lekarza psychiatry. Pomoc na NFZ świadczona jest w Centrach Zdrowia Psychicznego dla osób dorosłych. Istnieje też możliwość skorzystania z wizyt prywatnych, co też pozwala skrócić czas oczekiwania.
Źródła
- Podgórski C. Badania nad stresem opiekuna: czas na integrację i zastosowanie. Międzynarodowa Psychogeriatria. 2018; 30(8):1085-1087. doi:10.1017/S1041610218001035
- Baniah Lafee Alzaben M, Suhail Mousa Shawaqfeh B. The Psychological Symptoms and Their Relationship to the Quality of Life Among Dementia Patients Caregivers. Am J Alzheimers Dis Other Demen. 2024 Jan-Dec;39:15333175241248056. doi: 10.1177/15333175241248056. PMID: 38621659; PMCID: PMC11020735.
- Broxson J, Feliciano L. Zrozumienie wpływu stresu opiekuna. Prof. Case Manag. 2020 lipiec/sierpień; 25(4):213-219. doi: 10.1097/NCM.000000000000000414. PMID: 32453176.
- Aaron Kandola, Garcia Ashdown-Franks, Joshua Hendrikse, Catherine M. Sabiston, Brendon Stubbs, Physical activity and depression: Towards understanding the antidepressant mechanisms of physical activity, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, Volume 107, 2019, Pages 525-539, ISSN 0149-7634, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.09.040
