15 kwietnia — Światowy Dzień Trzeźwości
Mimo rosnącej świadomości rodziców, podejmowanych działań i kampanii edukacyjnych spożycie alkoholu przez nastolatki to nadal problem. I wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej, a także systemu edukacji, który leży u podstaw profilaktyki uzależnień nieletnich. Nadal alkohol jest najchętniej i najczęściej wybieraną substancją psychoaktywną, co potwierdza, m.in. najnowsze badanie ESPAD 2024 [1]. Nastolatki a alkohol – przyczyny, konsekwencje, statystyka. O tym dzisiaj przeczytasz.
W dalszej części artykułu:
Nastolatki a alkohol: Ile nastolatków spożywa napoje wyskokowe?
Zacznijmy od statystyki.
Zatrważających wyników dostarcza najnowsze badanie ESPAD 2024. Jest to ankieta przeprowadzana w grupie 15-16-latków oraz starszej młodzieży 17-18-latków, której ostatnie wyniki opublikowane zostały w marcu 2025 r.
Zgodnie z nimi aż 72,9% dzieci z młodszej grupy wiekowej przynajmniej raz w życiu spożywało alkohol. W starszej odsetek ten wyniósł aż 91,3%. Mimo że na przestrzeni ostatnich 10 lat się utrzymuje się tendencja spadkowa, nadal liczba nieletnich, która ma kontakt z napojami wyskokowymi, jest zatrważająca. Tym bardziej, że aż 33% dziewcząt i 31% chłopców w wieku 15-16 lat przyznało, że przynajmniej raz w życiu osiągnęło stan upojenia alkoholowego objawiającego się „zataczaniem” i „bełkotliwą mową”.
Średnia wieku inicjacji alkoholowej w Polsce, czyli momentu, w którym osoba po raz pierwszy ma kontakt z alkoholem, pozostaje niezmienna. Wynosi w granicach 12-16 lat.
Niepokojących danych dostarcza natomiast raport Instytutu Człowieka Świadomego [2], według którego aż 85% badanych dzieci miało pierwszy kontakt z alkoholem w wieku 10-12 lat. Odbyło się to za przyzwoleniem i w obecności rodziców.
Młodzież a alkohol: Po jaki alkohol sięgają nastolatki?
Nadal największą popularnością wśród nieletnich cieszy się piwo. Sięgnęło po nie 78% badanych przez Instytut Człowieka Świadomego [2]. Zgodnie z raportem wpływ na to ma kilka czynników. Z jednej strony jest to jego dostępność oraz stosunkowo niska cena. Nie bez znaczenia są także reklamy, w których piwo przedstawiane jest jako atrakcyjny, akceptowalny dodatek do przyjemnego wypoczynku na łonie natury lub do czasu w gronie znajomych — na imprezach, przy grach wideo, oglądaniu meczu czy telewizji. W ten sposób trunek staje się synonimem dobrej zabawy i koniecznym dodatkiem każdej formy spędzania wolnego czasu.
Drugim trunkiem lubianym przez nieletnich jest wódka. Najmniej popularnym natomiast wino.
Przyczyny: Dlaczego nastolatki tak chętnie sięgają po alkohol?
Wyżej wspomniana „atrakcyjność”, którą promują mass media, to tylko jeden z czynników wpływających na zjawisko spożywania alkoholu przez młodzież.
Niemniej ważnym elementem jest także chęć adaptacji do grupy rówieśniczej i ważnego poczucia przynależności. Wejście w wiek nastoletni to trudny czas dla młodego człowieka. To moment, w którym zaczyna on poszukiwać własnej tożsamości, odrębnej od rodziców. Istotniejszą rolę odgrywają rówieśnicy, znajomi i przyjaciele. Jeśli wśród nich obecne są napoje wyskokowe czy inne używki, łatwiej będzie po nie sięgnąć nastolatkowi. Zrobi to, aby się przypodobać, być lubianym, zaakceptowanym, a także ze strachu przed ostracyzmem. Napije się, nawet jeśli zna tego konsekwencje.
Kolejnym czynnikiem zwiększającym ryzyko jest buntownicza chęć łamania reguł, zakazów i nakazów narzuconych przez dorosłych. To charakterystyczne dla wieku dojrzewania. Dlatego tak ważne jest budowanie silnych relacji z dzieckiem oraz profilaktyka uzależnień dzieci i młodzieży, na którą składa się nie tylko edukacja systemowa, ale także rozmowy z dzieckiem i umiejętne budowanie u niego asertywnej postawy. Wskazówki, jak to zrobić, znajdziesz w naszym podcaście: Jak chronić dzieci przed uzależnieniem, który powstał w ramach programu “Nie!Zależni – Psychoedukacja dzieci i ich rodziców w kierunku przeciwdziałania uzależnieniom”
Jednak to nie wszystko. Na ryzyko uzależnień od alkoholu duży wpływ ma sama postawa rodziców i dorosłych z otoczenia nieletniego. Nie chodzi jednak o zakazy czy brak przyzwolenia na picie alkoholu w domu. Pamiętać należy bowiem, że nieletni nie słuchają dorosłych, ale ich naśladują. Większe ryzyko wystąpienia problemów alkoholowych mają więc dzieci i nastolatkowie, których rodzice nadużywają napojów wyskokowych [3].
Wśród czynników środowiskowych, które determinują chęć sięgnięcia po alkohol przez osoby niepełnoletnie mamy jeszcze traumatyczne przeżycia, trudne dzieciństwo, wykorzystywanie lub też zaniedbywanie przez rodziców i inne osoby dorosłe.
Młodzież a alkohol: Jakie konsekwencje niesie za sobą spożywanie alkoholu?
Lista efektów, jakie niesie się ze sobą spożywanie alkoholu przez nieletnich, jest długa i…druzgocąca.
➡️ Pierwszą, zauważalną konsekwencją jest istotne obniżenie wyników w nauce. Wpływa na to z jednej strony liczba nieusprawiedliwionych absencji nastolatka i opuszczanie zajęć po upojeniu alkoholowym. Z drugiej jednak — co istotniejsze — jest to konsekwencją spadku koncentracji i zdolności kognitywnych nie tylko od razu po spożyciu alkoholu, ale także długookresowo. Należy bowiem pamiętać, że dojrzewanie jest to okres wyjątkowo wrażliwy rozwojowo w szczególności w zakresie centralnego układu nerwowego i zdolności poznawczych.
Nastolatki nadużywające alkoholu są bardziej podatne na subtelne uszkodzenia mózgu i długotrwałe deficyty poznawcze. [4]. Jak wykazała metaanaliza, opublikowana w 2021 r., alkohol jest przyczyną obumierania komórek nerwowych w istocie szarej mózgu i zmniejszenie jej grubości. Tymczasem jest ona odpowiedzialna, m.in. za funkcje poznawcze, możliwości intelektualne, adaptacyjne oraz umiejętności radzenia sobie z emocjami i ich kontroli. [5]
➡️ Specjaliści wykazują też związek pomiędzy nadużywaniem alkoholu przez młodzież a wystąpieniem lub pogłębianiem się objawów depresji, a także wyższym prawdopodobieństwem wystąpienia zaburzeń psychicznych [4].
➡️ Ponadto nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do izolacji społecznej, gdyż utrudnia nawiązywanie i utrzymywanie zdrowych i przyjacielskich relacji [4].
➡️ Napoje wyskokowe spożywane w wieku adolescencji zwiększają ryzyko wystąpienia uzależnień w wieku dorosłym.
➡️ Nieletni pod wpływem alkoholu — podobnie zresztą jak dorośli — wykazują większą skłonność do ryzykownych zachowań, a także częściej niż ich trzeźwi koledzy i koleżanki, są ofiarami przemocy.
Pomoc: Kiedy i gdzie szukać pomocy?
Reakcja rodziców na spożycie alkoholu przez ich nieletniego podopiecznego powinna być natychmiastowa. Jednak nie przez krzyki, zakazy, nakazy czy kary. To nie skutkuje. Jedynym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest konstruktywna rozmowa o powodach sięgnięcia po alkohol, a także o konsekwencjach takiego zachowania, takich jak właśnie negatywne skutki na płaszczyźnie rozwoju psychicznego, fizycznego i poznawczego.
Natomiast leczenie uzależnień od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych odbywa się w specjalistycznych ośrodkach.
Pierwsze to placówki ambulatoryjne, gdzie dzieci odbywają psychoterapię w formie spotkań indywidualnych i/lub grupowych. Ośrodki świadczą też pomoc i wsparcie psychologiczne rodzinom nieletnich pacjentów. Nastolatek nie przebywa w nich stale, pozostaje w środowisku domowym, a jedynie przychodzi na wyznaczone spotkania.
Natomiast w ośrodkach stacjonarnych nieletni pacjenci przebywają stale i tu też chodzą do szkoły. Dzielą się one na trzy grupy.
Pierwszą są ośrodki stacjonarne całkowicie otwarte. Ich pomoc skupia się w głównej mierze na psychoterapii i wykorzystaniu innych narzędzi psychologicznych i terapeutycznych. Są one dobrowolne i wymagają zgody nieletniego.
Drugie to ośrodki lub oddziały częściowo zamknięte, gdzie przebywają dzieci z nakazu sądowego, kuratorskiego, a zazwyczaj za „przymusem” rodziców. Pacjenci nie mogą swobodnie opuszczać placówki, wymagana jest do tego zgoda. W ośrodkach obok terapii i narzędzi psychologicznych podejmowane są działania wychowawcze i resocjalizacyjne.
W trzeciej grupie znajdują się całkowicie zamknięte, zaostrzone ośrodki leczenia uzależnień. Obecnie w Polsce funkcjonują takie dwa. Zazwyczaj jednak przebywają tam dzieci uzależnione od silnych narkotyków. Sale są zamknięte i monitorowane, a personel liczny. Głównym celem jest, obok leczenia uzależnienia, także ochrona zdrowia i życia pacjenta. Do umieszczenia w tego typu ośrodkach konieczne jest postanowienie sądu.
Nie!Zależni — Psychoedukacja dzieci i ich rodziców w kierunku przeciwdziałania uzależnieniom
Materiał powstał w ramach programu “Nie!Zależni — Psychoedukacja dzieci i ich rodziców w kierunku przeciwdziałania uzależnieniom”. To inicjatywa Fundacji Nie Widać Po Mnie, której celem jest uczulenie zarówno rodziców, jak i młodzież na zagrożenia, jakie niosą ze sobą zarówno substancje psychoaktywne, jak i nowe technologie oraz dostęp do sieci.
W programie przewidzieliśmy, m.in.:
➡️ podcasty — rozmowy ze specjalistami, które już dostępne są na naszym kanale Spotify
➡️ ebooki przygotowane zarówno z myślą o rodzicach, jak i dzieciach i nastolatków
➡️ warsztaty dla rodziców i nastolatków — zarówno online, jak i w formie stacjonarnej.
Temat młodzież a alkohol jest jednym z licznych tu poruszanych.
Program trwa do końca grudnia 2025 r.
Zadanie dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego
Źródła
[1] Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Używanie substancji psychoaktywnych przez polską młodzież: Raport ESPAD 2024, Warszawa 2024 (dostępne na stronie: UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ POLSKĄ MŁODZIEŻ: RAPORT ESPAD 2024 – KCPU) [2] Instytut Człowieka Świadomego, Inicjacja alkoholowa dzieci i młodzieży w Polsce – diagnoza problemu, przyczyny i konsekwencje, wrzesień 2024 (dostępny na: Strona główna – Instytut Człowieka Świadomego) [3] Haugland SH, Carvalho B, Stea TH, Strandheim A, Vederhus JK. Powiązania między problemami alkoholowymi rodziców w dzieciństwie a przeciwnościami losu w dzieciństwie i późniejszej dorosłości: badanie przekrojowe przeprowadzone na 28047 dorosłych z populacji ogólnej. Subst abuse traktuj poprzednią politykę. 7 czerwca 2021 r.; 16(1):47. DOI: 10.1186/s13011-021-00384-9. PMID: 34098987; PMCID: PMC8186037. [4] Newbury-Birch, Dorothy & Walker, Janet & Avery, Leah & Beyer, Fiona & Brown, Nicola & Jackson, Katherine & Haighton, Catherine & Mcgovern, Ruth & Kaner, Eileen & Gilvarry, Eilish. (2008). Impact of Alcohol Consumption on Young People: A systematic review of published reviews. (link: (PDF) Impact of Alcohol Consumption on Young People: A systematic review of published reviews) [5] De Goede J, van der Mark-Reeuwijk KG, Braun KP, le Cessie S, Durston S, Engels RCME, Goudriaan AE, Moons KGM, Vollebergh WAM, de Vries TJ, Wiers RW, Oosterlaan J. Alcohol and Brain Development in Adolescents and Young Adults: A Systematic Review of the Literature and Advisory Report of the Health Council of the Netherlands. Adv Nutr. 2021 Jul 30;12(4):1379-1410. doi: 10.1093/advances/nmaa170.
